Hozirgi o`zbek adabiy tili (Sodda gap sintaksisi)” fanidan O`quv uslubiy мajmua

Sintaktik munosabatning turlari - mazmuniy sintagmatik munosabat: predikativ munosabat va nopredikativ munosabat. Atributiv, obyektli va relyativ munosabat. Kopulyativ munosabat. Introduktiv munosabat: vokativ munosabat, modal munosabat. Predikativ munosabatning ifoda shakllari. Birlamchi va ikkilamchi predikativlik.

Shakliy sintagmatik munosabat - sintaktik aloqa: tenglanish va tobelanish. Ochiq va yopiq tenglanish. Tobe aloqa. Koordinativ va subordinativ aloqa.Moslashuv, boshqaruv va bitishuv.

So‘z birikmasi. So‘z birikmasi sintaktik birlik sifatida. So‘z birikmasi bir so‘zning boshqa so‘zga qo‘shilish imkoniyati- valentligiga tayanishi. So‘zning 3 xil valentligi: sintaktik, semantik va leksik valentlik. So‘z birikmasi va sintagma. So‘z birikmasi va sintagmaning bir-biriga o‘xshash tomonlari va farqi. Sintagmalanish nutqning grammatik, mazmun jihati bilan bog‘langan hodisa ekani. So‘z birikmasining ma`nosi va vazifasi. Erkin va turg‘un birikmalar. Erkin so‘z birikmalarining turg‘un birikmalardan farqi. So‘z birikmasining morfologik tabiatiga ko‘ra turlari: otli birikma, fe’lli birikma va ravish-sifatli birikma ko‘rinishida kelishi. So‘z birikmasining struktural xususiyatlari: sodda birikma va murakkab birikma.

Gap. Gapning semantik strukturasi. Predikativlik. Gap mundarijasining real voqelik bilan aloqadorlik hodisasi predikatsiya hisoblanishi. Predikativlik modallik, zamon va shaxs-son kategoriyalari bilan bog‘liqligi. Modallik gap mundarijasining voqelikka munosabatini ifodalashi, zamon (aytilayotgan fikrning nutq momentiga bo‘lgan munosabati)ni bildirish, shaxs yesa harakat bajaruvchisini ko‘rsatishi. Gapdagi predikativlikni ifodalovchi shakllar tizimi gapning paradigmasi hisoblanishi. Gapning grammatik kategoriyalari: grammatik shaxs kategoriyasi, grammatik zamon kategoriyasi, kommunikativ kategoriyasi, ifoda maqsadi kategoriyasi, modallik kategoriyasi.

Gapning intonatsion xususiyatlari. Og‘zaki nutqda gapning grammatik-fikriy bir butun ekanligini intonatsiya bildirishi. So‘z, so‘z birikmasi va gapni farqlovchi asosiy vositalardan biri intonatsiya ekanligi.