Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти

Yuk kutarish mexanizmlaridan foydalanishda xavfsizlik texnikasi
Xalk xujaligining deyarli barcha tarmoklarida turli xil yuk kutarish mexanizmlaridan, jumladan, oddiy chigirikloardan tortib, yukori yuk kutarish kobiliyatiga ega bulgan kranlardan foydalaniladi. YUk kutarish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanish koidalarini konchilik va texnika nazorati davlat komiteti («Gostexnadzor») ishlab chikadi va tasdikldaydi. Ular ish joyida o`rnatilgan Davlat energetika nazorati tomonidan ruyxatga olinadi. Barcha turdagi yuk kutarish mexanizmlari bulgilangan muddatda tegishli sinov va tekshirishlardan utkazilib turilishi kerak. Texnik tekshiruv xar 12 oyda bir marta, navbatdan tashkari tekshirish esa kapital ta`mirlash yoki yuk kutarish mexanizmlari boshka joyga urnatilganda utkazilishi lozim.

Texnik tekshiruvda asosan kuyidagi jarayonlar bajariladi:

a) tashki kuzdan kechirish – metall konstruktsiyalar xolati, kanatlar, ilgaklar, ushlash moslamalari, payvand va boshka birikmalar xamda maxkamlash kurilmalari tekshiriladi;

b) kuchlanish ostida statik sinovdan utkazish;

v) statik sinov;

g) elektr jixozlarni tekshirish.

Amalda, texnik tekshirishlar kanatlar va ushlab turuvchi moslamalar xolatiga kata e`tibor beriladi. Kanatlar tekshirilganda ulardagi uzilgan simlar soni aniklanadi va simlarning buralganligiga, uramlarning egilib kolgan joylariga axamiyat beriladi. Agar uram kadami uzunligi buyicha uzilgan simlar soni 10 % dan (yoki, ruxsat etilgan mikdordan, jadvalga karang) kup bulsa, bunday kanat ishga yaroksiz xisoblanadi. Bundan tashkari kanat simlari zanglagan yoki dastlabki diametriga nisbatan 40 % gacha eyilgan bulsa xam yaroksiz deb topiladi. Kanatlar, zanjirdlar va yuk ushlash moslamalarining nominal yuk kuvvatidan 2 barobar katta kuchlanishda sinab tekshiriladi. Statik sinovlar balka (tusin) larning mustaxkamliligini tekshirishsh maksadida utkaziladi. Buning uchun ishchi yuk 200 mm balandlikka kutarilib 10 minut ushlab turiladi, keyin esa yuk mikdori foydalanishdani kranlar uchun 10 %, yangi va kapital ta`mirlangan kranlar uchun 25 5 oshirilib kutariladi, xamda yuk kutarilgan xoltada balkaning egilishi (elastic deformatsiyasi) tekshiriladi. Keyin yuk tushirilib koldik deformatsiya aniklanadi. Agar koldik deformatsiya borligi kayd etilsa, bunday balka yaroksiz deb xisoblanadi. Dinamik sinovda yuk kutarish mexanizmlari va tormozlar, ajratgichlar xamda xarakatni chegaralovchi moslamalar tekshiriladi. Sinov nominal yuk kutarish kobiliyatidan 10 % ortik bulgan yukda, yukni 300 mm balandlikka bir necha marta kutarib-tushirib utkaziladi. YUkni kutarish-tushirish vaktida tormozlanganda, yuk uz joyida tuxtishi zarur. Agar yuk tormozlashdan keyin oz mikdorda bulsada uz xolicha tusha boshlasa, yuk kutarish mexanizmi foydalanishga yaroksiz xisoblanadi. Barcha sinov va tekshirish natijalari akt bilan xujdjatlashtirilib, mexanizm pasportga yoziladi. Bundan tashkari, ayrim ta`mirlash yoki texnik xizmat kursatish ishlarida gidravlik va mexanik yuk kutargichlar - «domkrat» lardan xam keng foydalaniladi. Ular xar yili bir marta statik sinovdan utkazilish zarur. Sinov nomanal yukdan 10 % ortik bulgan yukda 10 minut davomida utkaziladi. Banda gidravlik yuk kutargichlarda bosim kamayishi 5 % ortik bulmasligi zarur. Avtokranlardan foydalanilganda kran xartumi («strela») bilan elektr liniyasi orasidagi masofaga katta e`tibor berish talab etiladi. Bu masofa kuchlanish 1 kV gacha bulgan liniyalarda- 1,5 m, 20 kV gacha bulgan liniyalarda 2m va 35…110 kV gacha bulgan kuchlanishlarda- 4 m bulishi talab etiladi.

~ ~