|
3. Pedagogik mahorat
Tadqiqotchilarning qayd etishicha, pedagogik mahorat-ning muhim bir ko`rsatkichi o`quvchini faollashtirishdir. Chunki ta’lim-tarbiya jarayoni ikki yoqlama jarayon: o`qituvchi ta’lim beradi, o`quvchi uni o`rganadi.
O`qituvchining bilim saviyasi uning pedagogik maho-rati orqali yuzga chiqadi. Shuning uchun pedagogik maho-ratni, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalari sohasidagi yangiliklarni dars jarayonida qo`llashni pedagogik amaliyot davrida puxta o`zlashtirishga e’tibor berish lozim.
Pedagogik amaliyotga tayyorlashning dastlabki bosqichi ma’ruza va amaliy mashg’ulotlar, kurs ishi va referat himoyalari paytida o`quvchi hamda talabaga fikrini mustaqil bayon etishi, materialni yetkaza olishi uchun imkoniyat yaratish lozim bo`ladi. Buning uchun o`quvchi va talaba qisqa fursat bo`lsa-da, doska oldiga kelib, o`zini o`qituvchi o`rniga qo`ygan holda, materialni bayon etishi kerak. Shundan so`ng o`qituvchi rolidagi talabaga savollar berish, javoblarini tahlil qilish, o`quvchilarning «o`qituvchi»ga bahosini aniqlash, keyin umumiy xulosa berish yaxshi samara beradi.
Pedagogik amaliyotning samarali bo`lishi yetarli salo-hiyatga ega bo`lgan o`quv maskanlarini tanlashga ham bog’liq. Malakali, tajribali ustozlar faoliyat ko`rsatayotgan, zamonaviy texnik va boshqa vositalar bilan jihozlangan bilim maskanlarida amaliyot o`tash bo`lajak o`qituvchi uchun pedagogik mahoratni egallashning muhim bosqichi hisoblanadi.
Pedagogik mahoratni egallashda bo`lajak o`qituvchi darsining haqqoniy tahlili muhim ahamiyatga. Tahlil adolatli bo`lib, yutuq va kamchiliklar ochiq-oydin ko`rsatilsagina, samarasi yuqori bo`ladi.
O`qituvchi pedagogik mahorati o`quvchi va talabaning fan sirlarini puxta egallashlari bilan birga mustaqil, erkin fikrlash hamda bayon qila olish ko`nikmalarini o`zlashtirishlariga qaratilishi lozim. Aks holda o`quvchi yoki talaba faqat darslik materialini mexanik tarzda o`zlashtirish bilan cheklanib qoladi, o`z fikrini mustaqil bayon etishga qiynaladi, nutqi rivojlanmaydi, oxir-oqibatda yangiliklarga qiziqishi susayib, hayotdan orqada qola boshlaydi.
Ba’zi o`qituvchilar o`quvchilar bilan uncha fikrlash va izlanish talab qilmaydigan oson masalalarni hal etshp bilan cheklanadilar. Buning oqibatida o`quvchining kamoloti hayot taraqqiyotidan orqada qoladi. Bu tarzda dars bergan o`qituvchi bolani oldinga tomon emas, orqaga tortadi. Pedagogik mahorat bolaning miyasini fakt va raqamlar bilan to`ldirishdan iborat bo`lmay, balki bolaga ularni tahlil qilish va tegishli xulosalar chiqara bilishni o`rgatishdadir».
«Nihoyat, pedagogik mahoratning muhim bir ko`r-satkichi nutq madaniyatidir. So`zda nuktadonlik, chuqur mantiq va mazmundorlik pedagog uchun eng zarur sifatdir. Buning uchun o`qituvchi o`z nutqi ustida muttasil ishlashi, qisqa ifodada ko`p fikr ayta bilish mahoratini egallashi zarur. Haqiqiy pedagog ma’ruza jarayonida shogirdlarini o`zi bilan birga fikrlashga chorlaydi, mahoratsiz pedagog-ning darsida esa tinglovchilarning surati o`tiradi-yu, xayoli olma teradi. Chinakam mahoratli ustoz o`qituvchining sehrli ma’ruzasini va aytadigan so`z durdonalarini shogirdlari mushtoqlik va ishtiyoq bilan tinglaydi»93.
Odatda, o`quvchilar, talabalar, aspirantlar pedagogga o`ta talabchan, tanqidiy ko`z bilan qaraydilar. Birinchi uchrashuvdayoq uning pedagogik mahoratiga, bilim saviyasi-ga, o`zini tutishi, tashqi qiyofasi, gap-so`zi, talabalar bilan muomalasiga qarab hukm chiqaradilar. Shu bois pedagogdan shirinso`z, xushmuomala, gapga chechan bo`lish talab etiladi. O`qituvchining ma’ruzasi mazmunli, manti-qan izchil, ravon, uslubi jihatdan hammabop, tinglovchini o`ziga jalb etadigan, ta’sirchan va yoqimli bo`lishi zarur.
Pedagog nutqining madaniyligi – uning bilim darajasi, aql-idrokining ko`lami, fikrlashdagi yetukligi bilan bir qatorda – ona tilining boyligidan foydalana bilishiga ham bog’liq. «Pedagogning so`z boyligi katta va xilma-xil bo`lsa, uning nutqi jozibali hamda ko`rkam bo`ladi. Buning uchun o`z mutaxassisligi sohasidagi barcha asosiy tushuncha, atama va kategoriyalarni puxta bilishi, o`z o`rnida, ya’ni aralashtirmasdan, almashtirmasdan qo`llay olishi kerak. Shu bilan birga, u ilmiy, siyosiy adabiyotni, jumladan yurtboshimiz asarlarini, badiiy adabiyotni diqqat bilan, sinchiklab, muttasil o`qib bormog’i lozim.
Pedagogning so`z boyligi qanchalik ko`p bo`lsa, e’tibori, nufuzi shunchalik baland bo`ladi, tinglovchi va talabalar-ning ongiga ta’siri kuchli bo`ladi»94.
O`qituvchi jamiyatning ziyoli insoni sifatida ommviy axborot vositalari, ya’ni gazeta va jurnallarni doimiy mutolaa qilib borishi, radio tinglashi va teleko`rsatuv-lardan xabardor bo`lishi lozim. Ommaviy axborot vosita-lari o`ziga xos axborot manbai sifatida o`qituvchining jamiyat hayotidan boxabarligini, o`zgarishlarni tezda anglab olishini, jamiyat turmushidagi islohotlarni o`quvchilarga to`g’ri yetkazib berishini, nutq madaniyatiga salbiy ta’sir qiluvchi holatlarni yetarlicha baholab, ulardan o`quvchi va talabalarni ogohlantirishiga yordam beruvchi asosiy manba hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
