Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон миллий Университети

Сотциал эксперимент ўтказиш усули

*Бу усулда сунъий равишда сотсиал вазиятни вужудга келтириш йўли билан сотсиал ходисалар тўғрисидаги илмий хулосалар ва мавжуд билимлар текшириб кўрилади. Бунинг учун махсус гурух уюштирилиб, шу гурух фаолияти умумлаштирилади ва амалий хулосалар чиқарилади.

қайд қилинган сотсиологик тадқиқотларнинг хам ижобий, хам камчиликлари бор.
Шуни хисобга олган холда, у ёки бу усулги воқеаликни реал акс эттиришга ва
кўпроқ самара беришга қараб танлаш лозим. Тажрибалар эса бу усулларни маълум даражада бирга қўшиб қўлланиши мақсадига мувофиқ эканлигини кўрсатади. Меҳнат жамоаларида сотсиал-руҳий иқлимнинг ҳолати чиққан низомлар сони билан белгиланади. Низо-бу раҳбар, ишчи ва бошқа ходимлар орасида муайян масалаларни хал қилишда томонларнинг бир-бири билан бир эчимга кела олмаганлигини билдиради. Жамоа аъзолари орасида низоларнинг кўпчилиги ишлаб чиқаришнинг қониқарсиз ташкил қилинганлиги, раҳбарларнинг иш жараёнида ўзига бўйинувчт жамоа аъзоларнинг руҳий ҳолатларини хисобга олмаганлиги, зарур иш шароитининг яратилмаганлиги ва бошқа сабабалар натижасида вужадга келади. Низолар қанчалик кўп бўлса, Меҳнат жамоаларида низо чиқарувчи айрим шахслар бўлиши турган гап. Бундай шахслар иш пайтида фойдали Меҳнат билан шуғулланиш ўрнига, ўзларининг низоларида кўрсатилган масалалар раҳбар ходимлар томонидан қандай қабул қилинаётгани тўғрисида гапириб хам ўзларини, хам бошқалари ишдан чалғитиб, ишлашга халақит берадилар. Бундай хол икки шахснинг кураш жараёни, уларнинг низолари раҳбар ходимлари ёки жамоат қртоқлик кенгаши кўриб чиқиб, ким нохақ, ким хақлигини аниқлаб, шу масала юзасидан чиқарилган хукм натижаларини тушунтириб, уларнинг шу хукмларнинг тўғрилигига иқрор бўлгунча давом этади. Бундай носоғлом вазият жамоат аъзоларининг барчасига этиб боради. Бундан айрим ишчи ходимлар вақтинча манффатдор бўлиб, уларнинг ичидан ўзларига ёқмаган шахслар устидан ғийбат уюштириб вазиятни жиддийлаштиришга харакат қиладилар. Буларнинг хаммаси Меҳнаткашлар кайфиятига салбий таъсир қилади, уларни асабийлаштиради, натижада сотсиал-руҳий вазият ёмонлашди. Бу эса ўз-ўзидан ишга салбий таъсир кўрсатади. Меҳнат жамоасини бошқаришда бошқарув меҳнатининг учта турини ажратиш мумкин: эвристик, маъмурий ва операторли.
Евристик меҳнат- бу ҳаммадан аввал раҳбарлар ва мутахасисларнинг
меҳнатидир. У ижодий ақлий фаолиятининг табиати, уларнинг психофизиологик моҳиятини тўлиқ даражада акс эттиради. Ўзининг мазмунига кўра эвристик меҳнат оператсияларнинг иккита туридан ташкил топади: таҳлилий ва конструктив. Таҳлилий оператсиялар қарорлар қабул қилиш учун зарурий ахборотларни қабул қилиш ва идрок этишдан иборатдир. Бундай оператсияларга, уларни бажаришнинг шакллари ва усулларига кўра, кўйидагилар кирадилар: ҳар хил ҳужжатлар ва адабий манбаларни кўриб чиқиш ва ўрганиш; оғзаки суҳбатлар, сўровлар ва бевосита кузатишларнинг ўтказиш, таҳлил натижаларини тегишли ҳужжатларда (маълумотномалар,
маърузалар, таҳлилий обзорларда) баён этиш, мавжуд ҳолатнинг ташхисини қўйиш ёки аниқлаш. Конструктив оператсиялар ҳар хил турдаги қарорларни тайёрлаш ва қабул қилиш билан боғлиқдир. Бу оператсиялар қарорларнинг мазмуни, характери ва мураккаблиги, ҳамда уларнинг якка тартибда ва жамоавий қидиришнинг тегишли усулларига мувофиқ ажратадилар.