Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Ўзбекистан Республикаси Олий Мажлисининг 19.08.1999 йилдаги 
Қарори билан тасдиқланган “Баҳолаш фаолияти тўғрисида”ги Ўзбекистон 
Республикаси Қонуни. 
2. Постановление Президента Республики Узбекистан «О дальнейшем 
совершенствовании деятельности оценочных организаций и повышении их 
ответственности за качество оказываемых услуг». №ПП-843 от 24.04.2008. 
3. 1-сон Ўзбекистон Республикаси Мулкни баҳолаш миллий стандарти 
“Умумий тушунчалар ва баҳолаш принциплари”, 14.06.2006 й. №01/19-19. 
Кўчмас мулкни баҳолашда ахборот базасини шакллантиришнинг 
аҳамияти 
Турдибеков Ю.И. – СамДАҚИ, “Кўчмас мулк экспертизаси ва уни 
бошқариш” кафедраси катта ўқитувчиси, Л.Т Ибрагимов “ГК ва К” 
кафедраси ўқитувчиси 
Ўзбекистонда мулкчилик муносабатлари такомиллашиб бормоқда, 
турли мулк шакллари вужудга келиб, уларни бошқаришда ҳам ҳуқуқий, ҳам 

---

194 
иқтисодий билимларга эга бўлишни тақозо қилмоқда. Мулкдан турли 
йўналишларда фойдаланиш мумкин, шу жумладан сотиш, ижарага бериш, 
гаров сифатида қўйиш, қарзларнинг ўрнига бериш ва х.к. Бу мақсадларни 
амалга ошириш учун, энг авваламбор, унинг бозор баҳосини аниқлаш лозим 
бўлади. Бу билан эса баҳолаш фаолияти шуғулланади. 
Кўчмас мулк объектларини баҳолашни сифатли ахборот билан 
таъминламасдан туриб такомиллаштириб бўлмайди. Шу билан бир қаторда, 
бундай ахборотни тайёрлаш умумий қабул қилинган талабларни қондириши 
лозим. Ушбу талаблар тўлиқ ҳажмда баҳоланаётган объектларнинг
ҳуқуқий, миқдорий, сифат хусусиятларини ҳамда таҳлилий ва бозор 
ахборотини ўз ичига олиши лозим бўлган объектларни баҳолаш учун зарур 
бўлган ахборотларга ҳам тааллуқли бўлади. 
Кўчмас мулк объектлари қийматини баҳолашнинг ахборот базаси 
сифатида кўчмас мулк объектларини баҳолаш қуйидагиларни ўз ичига 
олиши лозим:
- 
кўчмас 
мулклардан 
фойдаланишнинг 
ҳуқуқий 
асосини 
такомиллаштириш; 
- кўчмас мулк объектларини ҳисобга олишни такомиллаштириш ва шу 
асосда 
баҳоланаётган 
объектларнинг 
миқдорий 
хусусиятларини 
такомиллаштириш;
- 
баҳоланаётган 
объектларнинг 
сифат 
хусусиятларини 
такомиллаштириш.
Қуйидагилар 
баҳолаш 
объекти 
ҳақидаги 
ахборот 
манбалари 
ҳисобланади: 
- буюртмачи ёки ўзга ваколатли шахс томонидан тақдим этиладиган 
бошланғич ахборот; 
- баҳоловчи баҳолаш объектини кўздан кечириш жараёнида ҳамда 
баҳолаш объекти мулкдори ва (ёки) ундан фойдаланувчилар билан 
суҳбатлашиш натижаларига кўра олган ахборот; 
- учинчи шахслар ва ташкилотлардан олинган, шунингдек оммавий 
ахборот воситалари ва Интернет тармоғида эълон қилинган ахборот.
Бошланғич ахборот қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим: 
- кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни ва у билан тузилган битимларни 
давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисидаги гувоҳномани; 
- ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатни;
- ҳокимият органларининг ер участкасини бериш (ажратиш) 
тўғрисидаги қарорини; 
- бинолар ва иншоотларга доир кадастр ҳужжатларини; 
- баҳолаш объектига бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини юклашлар 
(баҳолаш объектига бўлган ҳуқуқларга нисбатан чеклашлар) мавжудлиги 
ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган ҳужжатларни;
- 
баҳоланаётган 
яхшилашларнинг 
ҳажмий-режалаштириш 
ва 
конструктив тавсифларига доир ахборотни ўз ичига олган ҳужжатларни; 
- баҳолаш объектидан мавжуд фойдаланишга доир ахборотни; 
- кўчмас мулк объектининг келиб чиқиши ва ривожланиш тарихи 
ҳақидаги маълумотларни; 

---

195 
- юридик шахсларга қарашли бўлган объектларга нисбатан баҳолаш 
объектининг сўнгги ҳисобот санасидаги баланс (қолдиқ ва бошланғич) 
қиймати тўғрисидаги маълумотномани; 
- ретроспектив ва прогноз молиявий ахбороти, шу жумладан объектдан 
тижорат мақсадида фойдаланишнинг асосий кўрсаткичлари (харажатлар 
моддалари бўйича йиллик фойдаланиш харажатлари, даромадлар манбалари 
бўйича объектдан фойдаланишдан олинган даромадлар)ни. 
Баҳолаш мақсадига ва баҳолаш объектининг хусусиятларига қараб, 
баҳоловчи бошланғич ахборот рўйхатини кенгайтириши ёки баҳолашни 
амалга ошириш жараёнида керакли ахборотни талаб қилиб олиши мумкин. 
Лойиҳа-смета 
ҳужжатлари мавжуд бўлган тақдирда амалдаги 
конструктив ечимлар, ишлатилган қурилиш материаллари ва қурилиш-
монтаж ишлари ҳажмларини ҳужжатларда кўрсатилган маълумотлар билан 
таққослаш амалга оширилади. Лойиҳа-смета ҳужжатлари мавжуд бўлмаса, 
баҳолаш объектининг геометрик кўрсаткичлари ўлчаш ишларини бажариш 
йўли билан аниқланади. Конструктив элементлар, муҳандислик тизимлари ва 
асбоб-ускуналарнинг амалдаги ҳолати сиртдан кўздан кечириш йўли билан 
аниқланади. Албатта, кўчмас мулк тўғрисида ахборот йиғиш ва уни таҳлил 
қилиш малакали мутахассис томонидан амалга оширилиши лозим, чунки 
олинадиган ахборотларнинг сифати ва улардан фойдалана олиш маҳорати 
баҳоловчининг билим ва кўникмасига боғлиқ.
Бугунги кунда энг катта муаммо – бу кўчмас мулклар тўғрисида 
ахборот 
базасининг 
яхши 
шакллантирилмаганлигидир. 
Керакли 
маълумотларни, масалан кўчмас мулкларнинг сотилган баҳоси, яъни 
шартнома баҳосини ҳеч ким ошкора эълон қилмайди. Турар-жой кўчмас 
мулк объектлари сотиш баҳоси тўғрисида ҳам ҳудди шундай вазият. 
Аукционларда кўчмас мулкнинг эълон қилинган бошланғич нархи билан 
сотиш нархи ўртасида катта фарқ мавжуд, лекин унинг сотиш нархи эълон 
қилинмайди. Бу ва бошқа холатлар баҳолаш натижаларининг ҳақиқатга 
яқинлигига шубҳа уйғотади. Шунинг учун кўчмас мулклар тўғрисида 
ахборот базасини яратиш давлат томонидан қонуний-меъёрий усуллар билан 
тартибга солинса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.