Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазирлиги фарғона политехника институти

ЛОЙИҲАЛАШТИРИЛАЁТГАН ПАХТА ТОЗАЛАШ ҲИССАДОРЛИК ЖАМИЯТИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ДАСУРИ ҲИСОБ-КИТОБИ

Пахта толаси ишлаб чиқариш ҳажми мавжуд хом-ашё ресурсларига, тола чиқишининг меъёрларига ва технологик ускуналардан фойдаланиш режасига амал қилган ҳолда селексия навларига қараб, даврлар ва чораклар бўйича белгиланади.

Пахта толаси миқдори қуйидаги тарзда икки хил усул билан аниқланади:
1.Тола чиқиши меъёрий кўрсаткичига асосланиб:
,
бу ерда, Қ_н- тайёрланган қайта ишланадиган пахта миқдори,
тонна;
Т_р –меъёрий ўртача тола чиқиши кўрсаткичи, % .
2.Ўрнатилган асбоб-ускуна иш унуми ва фойдали иш вақтига асосланиб:
Қ_Т = К_м*К_а*Пр*Т*УФК ,

бу ерда, К_м - ўрнатилган жинлар сони, дона ;

К_а - жиндаги арралар сони, дона ;
П_р-ўрнатилган жин ускунаси ўртача иш унуми, кг. арра/соат ;
Т - иш вақти йиллик фонди, соат ;
УФК- фойдали иш коеффисиенти.
Пахтадан олинадиган бошқа маҳсулотларни ишлаб чиқариш кўрсаткичлари пахта толаси олиш учун мўлжалланган пахтанинг ҳажмига қараб ҳосила тарзида белгиланади.


ИШ ВАҚТИ ФОНДИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Йиллик иш вақти фонди қуйидагича аниқланади:

бу ерда, Д_к – дам олиш кунлари, кун;
Б_к – байрам кунлари, кун;
К_Т – капитал таъмирлашга ажиратилган кунлар сони, кун;
К_см – сменалар сони, смена;
т - смена вақти, соат;
т₁ – байрам кунлари олдидан имтиёзли дам олиш соати, т₁=1
соат/смена учун.

1-жадвал
Иш вақти балансини ҳисоблаш

	Кўрсаткичлар	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Жами
А-Корхонани ишлаш вақти
1	Йилдаги кун/	31	29	31	30	31			15	30	31	30	31	289
а	Дам олиш. Байрам кун/	8	9	9	8	10			5	9	8	9	9	84
б	Иш куни	23	20	22	22	21			11	20	23	21	22	205
2	Сменалик	2	2	2	2	2			2	2	2	2	2	20
3	1 ойдаги смена/ сони	46	40	44	44	42			22	40	46	42	44	410
4	Иш хафтаси 5 кунга чўзилиши муносабати б-н қўш. иш вақти	8	9	9	8	10			5	9	8	9	9	84
5	Умумий иш вақти, соат	322	280	308	308	294			140	280	322	294	308	2856
6	Режа бўйича бекор туриш/
7	И/ч вақти
Б-таъмирлаш кунлари даври
8	Кунлар сони
9	Дам олиш кун/
а	Тўлиқ таъмирлаш кунлари
б	Тўхтаб туриш умумий вақти

ПАХТА ХОМ АШЁСИ ВА ПАХТА ТОЛАСИ АССОРТИМЕНТИНИ ҲИСОБЛАШ

Пахта хом ашёси ассортименти нав ва синфи билан тавсифланади. Пахта хом ашёси бешта навга ва таркибидаги ифлос аралашмалар миқдорига қараб учта синфга бўлинади. Пахта хом ашёсини навларга ажратиш тажриба-статистик маълумотлар ҳамда илгъор корхоналар эришган ютуқлар асосида амалга оширилади.

2-жадвал
Пахта ва пахта толасининг саноат навларига тақсимланиши

Кўрсаткичлар	Бирлик	Шу жумладан навлар бўйича						Жами
		I	II	III	IV	V
1. Пахта хом ашёси	%	70-75	10-15	5-10	3-5	1-2	100
	тонна	26600	3800	1900	1140	380	38000
2.Пахта толаси	%	Б1	Б2	Б3	Б4	Б5
	тонна	8512	1216	608	364.8	121.6	10822.4

- топшириқда бериладиган пахта толаси чиқиши олинади.
Саноат навлари бўйича пахта толаси чиқиши илмий-тадқиқот натижалари ҳамда саноат корхоналари тажрибаларига таяниб тақсимланади.
I нав пахта хом ашёси қайта ишлангандаги тола чиқиши ўртача тола чиқишидан 1 % га юқори бўлади, яъни Б₁= +1.
II нав пахта хом ашёси толаси чиқиши ўртача чиқиш даражасида олинади.
III нав – Б₃ = - 1÷2%;
IV нав – Б₄ = - 3%;
V нав – Б₅ = - 4,5 ÷6%.
I – навдаги пахта хом ашёсига қайта ишлашда олинадиган пахта толаси миқдори қуйидаги формула билан ҳисобланади:


;

Барча навлар бўйича пахта толаси йигъиндиси умумий тола миқдорига тенг бўлиши лозим:

ПАХТА МАҲСУЛОТЛАРИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ РЕЖАСИ

Пахта тозалаш корхоналарида пахта хом ашёсига қайта ишлаш натижасида асосий маҳсулотлар саналган пахта толасидан ташқари қуйидаги маҳсулотлар ҳам олинади: пахта чигити, момиқ, таркибида ўлик бўлган чиқиндилар, таркибида калта момиқ бўлган чиқиндилар.

Қўшимча маҳсулотлар миқдори тармоқ миқёсида пахта селексион навлари бўйича белгиланган меъёрлар доирасидаги чиқишларга қараб ҳисобланади.
Олдинги жадвалда тола чиқиши () аниқланган эди.
Пахта чигити чиқиши қуйидаги формула билан аниқланади:

бу эрда, - навлар бўйича чигит чиқиши, %;

- навлар бўйича пахта толаси чиқиши, %;
- навлар бўйича таркибида ўлик бўлган чиқиндилар чиқиши, %;
- навлар бўйича таркибида калта момиқ бўлган чиқиндилар чиқиши,%;
- Ишлаб чиқариш куйиндилари чиқиши, % .
Ҳар бир қўшимча маҳсулот ва ишлаб чиқариш куйиндиси миқдори қуйидаги формула билан аниқланади:

бу эрда Б- ҳар бир маҳсулот турининг навлар бўйича мос равишдаги чиқиши, % .
Натижалар қуйидаги жадвалга жамланади.

3-жадвал
Пахта ва тайёр маҳсулот жамламаси баланси

Нав	Пахта			Тола			Чигит			Таркибида ўлик бўлган чиқинди			Таркибида калта тола бўлган чиқинди			Ишлаб чиқариш йигъиндиси
	%	тонна	%		т.	%		т.	%		т.	%		т.	%		т.
I	100	26600	32		8.512	53		14.098	9		2.394	6		1.596	85		22.61
II	100	5800	32		1.856	53		3074	9		522	6		348	85		4.93
III	100	1900	32		608	53		1007	9		171	6		114	85		609.7
IV	100	1140	32		364	53		604	9		102.6	6		68.4	85		968
V	100	380	32		121	53		201	9		34.2	6		22.8	85		322
Жами	100	38000	32		1.103	53		8231	9		832.2	6		554.8	85		1.927

4-жадвал