Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик – технология институти

Jarayon  parametrlari.  Selektiv  tozalash  jarayonining  muhim  ko`rsatkichlari 

bo`lib selektivlik va erituvchining erituvchanlik qobiliyati hisoblanadi.  

Erituvchining  selektivligi  (tanlab  ta’sir  qilishi,  tanlab  ta’sir  qilish  koeffitsienti) 

deganda uning xomashyo komponentlarini naftenparafin va yuqori indeksli (yuqori 

qovushqoqlik indeksiga ega bo`lgan) aromatik uglevodorodlarni saqlagan rafinatga  

va  tarkibiga  past  indeksli  ko`phalqali  aromatikuglevodorodlar  va  smolali 

birikmalarni  o`z  tarkibiga  saqlaganekstraktga  aniq  ajratish  qobiliyati  tushuniladi. 

erituvchilik  qobiliyatibu  ma’lum  sifatga  ega  bo`lgan  rafinatni  olish  uchun  kerak 

bo`lganerituvchining miqdorini tavsiflaydigan ko`rsatgichdir.  

---

Moyli xomashyoga erituvchi bilan ishlov berganda ikkita faza hosilbo`ladi.  

YUqoridagi  faza  rafinatli  eritma  (erituvchisi  unga  ko`pbo`lmagan    moyli 

xomashyo),  pastdagisi  ekstratli  eritma  –erituvchisiningasosiy  qismini  hamda 

nomaqbul  komponentlarni    saqlaydi.  ekstraktliva  rafinatli  fazalarning  tarkibi 

o`zgarmas haroratda muvozanatholatida saqlanadi.  

 erituvchi: xomashyo nisbatining oshishi ekstraktli eritma kontsent- 

ratsiyasining kamayishiga, fazalar orasidagi muvozanat- 

ningbuzilishiga olib keladi. Bunda uglevodorodlarning bir qismirafinatli eritmadan 

ekstraktli  eritmaga  o`tadi,  bu  esa  tozalashdarajasining  yaxshilanishini  va  rafinat 

chiqishining  kamayishinita’minlaydi.  erituvchi:  xomashyo  nisbatining  kamayishi 

yuqori natijagaolib keladi.  

       Tanlab  ta’sir  etuvchi  erituvchilar  bilan  tanlash  faqatgina  ikkitafaza  mavjud 

bo`lgan  harorat  sharoitlarida  sodir  bo`lishi  mumkin.Haroratning  oshishi  bilan 

erituvchining  eritishi  qobiliyati  oshadi,tanlab  ta’sir  etish  qobiliyati  selektivlik  esa 

pasayadi  va  erishningkritik  haroratida  bir  jinsli  eritma  hosil  bo`ladi.  Tanlab 

ta’siretuvchi  (selektiv)  erituvchilarga  quyidagi  talablar  qo`yiladi:xomashyoning 

erituvchida erish kritik harorati ancha yuqori hamdaekstraktsiyasini 80 

0

 dan 150 

0

 

C gacha bo`lgan haroratda olib borishimkoniyatini yaratishi kerak.       

        Erituvchilar. Hozirgi vaqtda asosiy sanoat erituvchilari bo`lib fenol, furfurol, 

N-metilpirolidon (NMP). Ularning fizikaviy xossalari 13.1-jadvalda keltirilgan.  

        Fenolning  kamchiligiga  uning  smolalanish  qobiliyati  (albatta    furfurolga 

qaraganda  kamroq  darajada),  zaharliligi,  suvda  eruvchanligi  ancha  yuqoriligi, 

yuqori  suyuqlanish  harorati  va  jihozlarni  korroziyalash  ta’siri  kiradi.  Fenol  bilan 

tozalash qurilmalarining ishlatishidan chiqarib yuborilishining asosiy sababi bo`lib 

fenolning zaharliligi hisoblanadi.