Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
Кудряшов Н.И. Взаимосвязь методов обучения на уроках литературы. - Москва: Просвешение. . 1981.- 60-
стр.

---

Ўқиш малакаларининг сифатлари ва уларни такомиллаштириш йўллари
 
Дастур талабларини тўлиқ бажариш ва амалга ошириш учун, биринчи навбатда ўқиш 
кўникмаларини тўғри ва пухта эгаллаш ва такомиллаштириб бориш зарур. 
Ўқиш кўникмалари савод ўргатишг жараёнида шаклланади, ўқитишнинг кейинги 
босқичларида такомиллашади. 
Ўқиш малакаларининг сифатларига бадиий асар матнини тўғри, тез, онгли ва ифодали ўқиш 
киради. 
Ўқиш 
дарсларида 
ўқувчиларнинг 
ўқиш 
малакалари 
шакллантирилади 
ва 
такомиллаштирилади. Ўқиш малакасининг сифатлари ўзаро боғлиқ бўлиб, уларнинг асосийси 
онгли ўқиш ҳисобланади: ўқувчи матнни тез ва тўғри ўқиса-ю, англаб ўкимаса ёки унинг тез 
ўқиши натижасида бошқалар матн мазмунини тушунмаса, тўғри ўқиса-ю, ўта секин ўқиса, нутқ 
бирликлари орасида паузаларга эътибор бермаса, матнда ифода этилаётган фикр тушунилмайди. 
Муайян тезликда ва тўғри ўқиш онгли ўқишга хизмат қилади; тўғри, тез ва онгли ўқиш эса 
ифодали ўқишнинг асоси ҳисобланади.
Ўқиш малакаларини эгаллаш мактабда ўқитиладиган барча предметларни муваффақиятли 
ўзлаштиришнинг муҳим шарти ҳисобланади. Ўқиш фаолиятнинг асосий тури бўлиб, ўқувчиларни 
ғоявий-сиёсий, ақлий, эстетик ва нутқий томондан ривожлантириш учун жуда катта имконият 
яратади. Бу жараён эса ўқиш малакаларини ўстириш ва такомиллаштириш устида систематик ва 
мақсадга мувофиқ ишлашни талаб қилади. 
Ўқиш малакасини эгаллаш анча мураккаб бўлиб, уни шакллантириш узоқ вақтни талаб 
этади. Психолог Т. Г. Егоров ўзининг «Очерки психологии обучения детей чтению» номли 
асарида ўқиш малакаларини шакллантириш жараёнини уч босқичга ажратади: аналитик босқич, 
синтетик босқич ва автоматлашган босқич. Аналитик босқич савод ўргатиш даврига тўғри 
келади, бунда сўзни бўғин-ҳарф томонидан таҳлил қилиш ва бўғинлаб ўқиш малакаси 
шакллантирилади. Синтетик босқич учун сўзни сидирға ўқиш характерлидир; бунда сўзни кўриш 
орқали идрок қилиш ва унинг талаффузи сўз маъносини англаш билан асосан мос келади. Ўқиш 
сўз маъносини идрок қилиш билан амалга ошади. Ўқувчилар синтетик босқичга 3-синфда 
ўтадилар. Бундан кейинги йилларда ўқиш автоматлаша боради.
Ўқиш дарсларида асар устида ишлашни шундай ташкил этиш керакки, асар мазмунини 
таҳлил қилиш ўқиш малакаларини такомиллаштиришга йўналтирилган бўлсин.