Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

айни дамда физиологик ва психологик жиҳатдан ни-
манингдир етишмаслигидир. Мазмунли мотивация на-
зарияси умуминсоний эҳтиёжларни туркумлашга ҳаракат 
қилади. Аммо шуни айтиш керакки, барча эҳтиёжларни 
аниқ туркумлаш мумкин эмас. Ҳозирги кунда кўпги-
на психологлар икки хил эҳтиёжлар туркуми мавжудли-
гини таъкидлашмоқда. Булар – бирламчи ва иккиламчи 
эҳтиёжлар.
Бирламчи эҳтиёжлар, ўз табиатига кўра, физиоло-
гик ва туғма бўлади (озиқланишга, дам олишга, чанқоқни 
қондиришга бўлган эҳтиёжлар), иккиламчи эҳтиёжлар та-
биатига кўра психологик бўлади (ҳурматга, муваффақиятга 
бўлган эҳтиёжлар). Бирламчи эҳтиёжлар генетик ўтувчан 
бўлса, иккиламчи эҳтиёжлар йиллар давомида вужудга ке-
лади.
Эҳтиёжни кузатиш ва ўлчашнинг имконияти йўқ. 
Унинг мавжудлигини фақатгина инсон хатти-ҳаракатидан 
аниқлаш мумкин. Психологлар инсонларни кузатиб шуни 

---

160
аниқладиларки, эҳтиёжлар хатти-ҳаракатга мотив бўлиб 
хизмат қилади. Инсон бирон-бир нарсага эҳтиёж сезса, бу 
эҳтиёжни қондиришга интилади. 
Интилиш – бирор-бир нарсада камчилик сезилганда 
йўналишни аниқлаш. Бу эҳтиёж сезгандаги хатти-ҳаракат 
бўлиб, мақсадга эришишга йўналтиради. Бу ерда мақсад 
шу эҳтиёжни қондиришда асосий дастак ҳисобланади. Ин-
сон бу мақсадга эришса – эҳтиёж қондирилади, қисман 
қондирилади ёки аксинча, қондирилмаслиги ҳам мумкин. 
Эҳтиёжни қондириш даражаси инсоннинг келажакда-
ги хатти-ҳаракатини белгилайди. Қайси хатти-ҳаракат ин-
сон эҳтиёжини қондирса, у хатти-ҳаракатни такрорлайди. 
Агар қайси хатти-ҳаракат инсон эҳтиёжини қондирмаса, 
у бу хатти-ҳаракатни такрорламайди. Менежерлар шун-
дай шароитни яратишлари керакки, бунда ходим ташки-
лот мақсадлари сари интилиш асносида ўз эҳтиёжини ҳам 
қондира олсин.
Ҳозирги кунда одамзотнинг турли хил аниқ эҳтиёжлари 
мавжуд. Раҳбар доимо эҳтимоллик элементини ҳисобга 
олиши керак, чунки мотивацияда аниқ бир яхши усул 
йўк. Бирор кишига бир мотивация усули таъсир қилса, 
бошқасига умуман таъсир қилмаслиги мумкин.