|
ADABIY TA’LIM JARAYONIDA MUTOLAA MADANIYATINI TASHXIS ETISH
Jumayeva Marg'uba
Buxoro viloyati Olot tumani 14-IDUMI ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi
Mutolaa
madaniyati
o‘z
navbatida
,
kitobga
qiziqish
,
o‘quvchilarning
adabiyotlar
bilan
kengroq
tanishish
rag‘bati
,
kitob
va
u
bilan
ishlash
haqidagi
maxsus
bilimlarga
ega
bo‘lishni
,
shuningdek
,
axborot
manbalaridan
to‘liq
foydalanishda
ko‘nikma
va
malakaga
ega
bo‘lishni
taqozo
etadi
.
Mutolaa
madaniyati
kishining
manbani
161
to‘laqonli
tushunishi
,
undan
estetik
zavq
olishi
,
muallif
fikri
va
g‘oyasini
anglashi
hamda
uni
baholay
olishi
kabi
xususiyatlarga
ega
bo‘lishini
ta’minlaydi
.
Kitobni
tanlash
,
uni
tez
o‘kish
,
avaylab
ca
qlash
,
shaxsiy
kutubxona
tashkil
etish
,
o‘qilgan
kitoblarni
boshqalarga
tavsiya
eta
olish
ham
mutolaa
madaniyatiga
kiradi
.
Demak
,
mutolaa
madaniyati
insonni
bevosita
amaliyotga
kirishish
,
hayot
bilan
uygunlashish
,
ma’naviy
foyda
olishga
yunaltiradi
.
Bugungi
shiddatli
va
murakkab
globallashuv
davrida
yuzaga
kelayotgan
mafkuraviy
xatarlar
va
tahdidlarga
qarshi
kurashish
kitobxonlik
madaniyatini
yanada
yuksaltirish
,
ayniqsa
,
bolalar
va
yoshlarni
kitobga
oshno
qilish
,
kutubxonalarda
mutolaani
rag‘batlantirish
kabi
qator
dolzarb
masalalar yechimi
bilan
chambarchas
bog‘liq
.
Bugungi
kunda
adabiy
ta’lim
jarayonida
o‘quvchilarda
mutolaa
madaniyatini
rivojlanganligini
zamonaviy
yondashuv
asosida
tashxis
etish
,
korreksiyalash
muhim
ahamiyatga
ega
.
Badiiy
asarlarni
o‘qibo‘rganish
samaradorligi
,
ularni
badiiy
idrok
etish
,
tahlil
qilish
,
tashxislash
,
asosan
,
amaliy
mashg‘ulotlarda
,
sinov
-
tajriba
ishlari
bilan
bog‘liq
olib
borilishi
mutolaa
madaniyatining
negizi
.
Tashxis
-
bu
aniqlash
,
isbotlash
,
nazorat
qilish
,
asoslash
,
ma’qullash
,
baholash
,
tekshirish
demakdir
.
Adabiy
ta’lim
jarayonida
badiiy
asarlarni
o‘qib
-
o‘rganish
samaradorligi
,
ularni
badiiy
idrok
etish
asosan
amaliy
mashg‘ulotlar
bilan
bog‘liq
olib
boriladi
.
Sinov
–
tajriba
ishlari
natijalari
adabiyot
o‘qitishda
,
ona
tili
fanlari
bilan
uzviylikda
olib
borilganda
quyidagi
holatlar
aniqlanadi
;
-
Badiiy
asardagi
matn
o‘qilib
,
dastlabki
savol
-
javoblardan
so‘ng
mujassam
topshiriqlar
bajarilgan
,
shuningdek
,
qayta
hikoya
qilishga
o‘tilgan
darslar
natijasida
nutq
o‘stirishning
qaysi
jihatlari
ta’minlanishini
aniqlash
;
-
Matn
o‘qilib
,
notanish
so‘zlar
tushuntirilgach
,
matn
mazmuni
qayta
hikoya
qildirilgan
darslar
natijasida
yozma
va
og‘zaki
nutq
o‘stirishning
qaysi
jihatlari
ta’minlanishini
aniqlash
;
Mutolaa
asosida
o‘quvchilar
nutqini
o‘stirish
bo‘yicha
olib
borilgan
ishlarda
ifodali
va
tez
o‘qish
,
asar
matni
ustida
ishlash
yaxshi
samara
beradi
.
So‘z
va
so‘z
shakllari
grammatik
vositalar
talaffuzi
va
imlosini
o‘zlashtirishga
o‘quvchining
so‘z
boyligini
oshirishga
va
bu
boylikni
faollashtirishga
,
gap
tuzish
,
matn
yaratish
malakasini
rivojlantirishga
qaratiladi
.
Korreksiya
-
lat
.
s
orrectus
so‘zidan
olingan
bo‘lib
,
tuzatish
,
to‘g‘rilash
ma’nolarini
bildiradi
.
Mutolaaning
nihoyatda
katta
ta’limiy
va
tarbiyaviy
roli
ayni
ana
shu
samarali
sharoitlar
tufayligina
yuzaga
chiqadi
.
U
o‘quv
predmeti
sifatida
o‘quvchilar
nutqining
takomilida
,
bolalarning
kitobxonlik
madaniyatining
yuksalishida
,
kitobni
to‘liq
badiiy
idrok
etish
qobiliyatining
shakllanishi
va
rivojida
beqiyos
ahamiyatga
molik
.
Ma’lumki
,
badiiy
asarlarni
idrok
etish
undagi
obrazlar
tizimini
anglash
va
qabul
qilishga
borib
taqaladi
.
Mutolaani
korreksiyalashda
treninglar
,
seminarlar
muhim
ahamiyatga
ega
.
Bunda
o‘qituvchi
va
o‘quvchi
hamkorligi
hal
qiluvchi
omildir
.
Ana
shu
omil
ishga
to‘liq
tushsagina
o‘quvchi
shaxsidagi
g‘oyaviy
,
axloqiyma’naviy
,
estetik
rivojlanish
sodir
bo‘ladi
.
Undagi
tasavvur
imkonlari
kengayib
,
ijodiy
hamkorlik
qobiliyati
kamol
topadi
,
ayni
paytda
ifodali
o‘qish
,
fikrni
og‘zaki
va
yozma
bayon
eta
olish
ko‘nikma
va
malakalari
,
iste’dod
va
qobiliyatlarini
shakllantiradi
.
Rus
olimi
N
.
I
.
Kudryashev
badiiy
asar
o‘qishning
uch
asosiy
metodini
tavsiya
etadi
;
Ijodiy
idrok
etish
(
tahlil
qilish
,
ijodiy
o‘qish
,
izlanish
;
Tahlil
etish
,
talqin
qilish
Sintezlash
,
birlashtirish
.
Badiiy
asar
o‘qish
haqidagi
o‘z
talqinlarini
davom
ettirib
,
ijodiy
o‘qishga
alohida
urg‘u
beradi
.
Bundan
tashqari
ifodali
va
sharhli
o‘qish
,
o‘qituvchi
va
o‘quvchining
so‘zi
,
o‘quvchilar
bilan
suhbat
,
badiiy
asar
va
xayotiy
kuzatishlar
asosida
topshiriqlarni
muhokama
qilish
,
savol
va
rejalar
tuzish
mutolaa
madaniyatini
tashxislashda
asosiy
omildir
.
Ijodiy
o‘qish
metodi
adabiyot
fani
uchun
yangilik
emas
.
Adabiyot
darslarida
ijodiyo‘qishga
,
ifodali
o‘qishga
,
pesalardan
ayrim
sahnalarni
aktyorlarning
o‘qishiga
tez
-
tez
murojaat
etib
turiladi
.
Yangiligi
,
o‘quvchilarni
ifodali
o‘qishga
o‘rgatish
,
o‘qituvchining
badiiy
matnni
sharhlab
o‘rgatishi
(
izohli
o‘qish
)
hamda
ularning
asarning
chuqurroq
.
emotsional
idork
etishini
ta’minlashi
nazarda
tutiladi
.
O‘quvchilarning
og‘zaki
nutqini
o‘stirishda
ularning
o‘z
fikrlarini
aniq
,
to‘g‘ri
va
ifodali
tarzda
bayon
qilishga
imkon
beradigan
so‘zlarni
topish
,
mantiqiy
izchillikka
va
xozirjavoblikka
o‘rgatish
ko‘zda
tutiladi
.
162
Bunga
erishish
uchun
reja
tuzish
muhimdir
.
Ma’lum
bir
reja
asosida
matndan
olingan
turg‘un
iboralar
,
hikmatli
so‘z
va
maqollardan
namunalar
keltirib
,
so‘zlangan
nutq
ta’sirchan
bo‘ladi
.
Badiiy
asarlarni
ifodali
o‘qish
,
rollarga
bo‘lib
o‘qish
,
tahlil
jarayonida
berilgan
savollarga
javob
topish
,
asar
qahramonlarini
tavsiflash
o‘quvchilarning
og‘zaki
nutq
boyligini
o‘stirishga
samarali
ta’sir
ko‘rsatadi
.
Shunday
qilib
,
quyi
sinflarda
asar
mazmunini
hikoyalash
,
qahramonlarga
tavsifnoma
berishdan
muayyan
umumiy
xulosalar
chiqarishga
o‘tiladi
.
Nutq
o‘stirishga
quyidagi
masalalar
nazarda
tutiladi
:
1.
O‘quvchilarning
adabiy
bilimi
va
hayotiy
tajribasi
inobatga
olinadi
.
2.
Nutqda
izchillikka
rioya
etiladi
.
3.
Reja
tuziladi
.
So‘z
ustida
ishlanadi
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
