Zamburug‘lar va lishayniklar. Ma’ruzaning maqsadi

1.VEGATATIV
2.JINSSIZ
3.JINSLI
Vegetativ ko‘payishi Oidio kurtaklanib va Xlomdosporalar yordamida bo‘ladi. Ba’zi bir zambrug‘larda oosporee ko‘payishda kurtaklanib ko‘payadi. Bunga achitqi zamburug‘ini misol qilish mumkin.
J inssiz ko‘payish sporalar yoki zoosporalar yordamida bo‘ladi. Suvda yashaydigan zamburug`lar oospore tuzib ko‘payadi. Quruqlikda yashaydiganlari esa spora hosil qilib ko‘payadi. Sporalari nihoyatda

mayda, quruq va ko‘p miqdorida tayyorlanadi. Masalan: SHAMPINION deb atalgan zamburug‘ ikki sutkada ikki mlrd spora hosil qiladi.

Yong‘oqning tanasida uchraydigan Po`kak parazit zamburug‘ida bir yilda 10 mlrd spora tayyorlanadi.
Rasm 4.
Jinsli urchishi ikki xil usulda bo‘ladi:

1. 
   Ooganiya
   
2. 
   Konyugatsiya
   

YUqori murakkab tuzilgan zamburug‘larning jinsiy urchishi bir oz soddalashgan bo‘ladi. Ularda fiziologik jixatdan har xil bo‘lgan 2 (hujayra) sporalar qo‘shilib ko‘payadi. Bu sporalarni bipolyar sporalar, ya’ni 2 qutbli sporalar deyiladi. Bittasi “-“, 2 chisi “+” qutbli bo‘ladi.
Zamburug‘larni tipi 5 sinfga bo‘linadi.
1. Qadimgi zamburug‘lar- Achinycetes
2. Suv o‘tlariga o‘xshash zamburug‘lar- Phycomycetes.
3. Xaltachali zamburug‘lar- Ascomycetes.
4. Murakkab bazideal zamburug‘lar- Basidionycetes.
5. Aniqlanmagan zamburug‘lar- Fungi imperfect.
Zamburug‘larni bazi birlari mas: qo‘ziqorinlar oqsil va N li moddalarga boy bo‘ladi. Shuning uchun odamlar tomonidan ular iste’mol qilinadi. Shampin’on, Smorchok, Djodevik, Belli grib va boshqalar. Zamburug‘lar qishloq xo‘jaligida ham ahamiyatga ega. O‘simliklar ildizida mikorizalar bo‘ladi.
Rasm 5.
Grekcha: Miks- ildiz, ridza– zam. Zamburug‘lar ildizning tashqi tomonida joylashgan bo‘lsa ektotrof, ildizining ichki organlarida joylashgan bo‘lsa, endotrof mikoriza deyiladi. Mikorizalarning axamiyatini 1881 yilda rus olimi Kamenskiy aniqlagan. Mikorizalar o‘simliklar ildizini vitaminlar bilan masalan: B₁ bilan ta’minlab turadi. B₁ vitamin o‘simlik ildizining o‘sishiga yordam beradi. Mikorizalar moddalarni eriydigan xolga keltiradi. Ularning bazi birlari xavodagi erkin N ni yutish xususiyatiga ega. Shu bilan o‘simliklni azot bilan taminlab, yerni N bilan boyitadi.¹
Zamburug‘larning sanoatda axamiyati kattadir. Masalan: achitqi zamburug‘i Saccharomycetes glyukozani etil spirtiga aylantiradi. Zamburug‘larning tibbiyotda ham axamiyati kattadir. Masalan: shoxkuya (qoramux) Claviceps pupuriea. Bu zamburug‘ parazit holatda g‘alladon o‘simliklarida uchraydi. Xaltachali zamburug‘ga kiradi. Tarkibida ergotin gruppasiga kiradigan bir qancha alkoloidlar bor. Bu zamburug‘dan tayyorlangan ekstrat genekologiya praktikasida qon to‘xtatishda ishlatiladi. SHoxkuya alkoloidi mushaklarni qisqartirish hususiyatiga ega. 1942 yili rus olimi Ermoleva Penicilium deb atagan xaltachali zamburug‘dan penselin oladi. 1938 yili rus olimi Krasilnikov xali yaxshi aniqlanmagan zamburug‘lardan Actinomycetes dan streptomitsen oldi. Zamburug‘lardan bo‘yoq moddasi olinadi. Masalan: po`kak zamburug‘idan. Zamburug‘ning axamiyati bilan birga ularning zarari ham bor. Parazit zamburug‘i qishloq xo‘jaligiga juda katta zarar keltiradi. Masalan: bazidial zamburug‘lari sinfiga kiruvchi qora kuya zamburug‘ (golovnya) Ustilago hamda zang zamburug‘i (rjavchiona) Puccinia 1932 y qishloq xojaligida 300 million so‘mlik zarar etkazgan. Bu zamburug‘lardan qutilish yo‘li qorakuya va zang zamburug‘iga chidamli o‘simlik navlarini etkazish, ekin ekiladigan dalalarni begona o‘tlardan tozalash, urug‘ini dorilab ekish va h.k.