З-боб. ҚУрилиш машиналари тўҒрисида умумий маълумотлар

3.2. Қурилиш машиналарининг таснифи

Қурилиш машиналари вазифаси, бажарадиган ишининг тури, юриш қисми, универсаллигига қараб таснифланади.

Қурилиш машиналари вазифасига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади: тайёрлов машиналари, ер қазиш-ташиш машиналари, ер қазиш машиналари, ташиш ва юклаш-тушириш, юк кўтариш машиналари, устун-қозик қоқиш машиналари, тош материалларини қайта ишлаш, саралаш машиналари, бетон ва қоришмаларни тайёрлаш, ташиш ва ётқизиш, зичлаш машиналари, пардозлаш машиналари, дастаки машиналар ва х.к.
Ҳар қайси гуруҳ машиналарини гуруҳчаларга бўлиш мумкин; масалан: ер қазиш машиналарини гуруҳчаларга бўлиш мумкин, тайёрлов машиналари, ер қазиш-ташиш ва ер қазиш машиналари, грунтларни зичлаш машиналарига бўлиш мумкин.
Яна бир мисол: юк кўтариш машиналари тўртта гурухдан иборат: домкратлар, чиғирлар, кўтаргичлар, кранлар. Ҳар қайси гуруҳча айрим узелларининг умуман машинанинг тузилиши билан бир-биридан фарқ қиладиган айрим турдаги машиналардан иборат. Масалан: домкратлар рейкали, винтли, гидравлик домкратларга бўлиниши мумкин.
Ҳар қайси машина тур-ўлчамлар қаторига (моделларга) эга бўлиб, улар тузилиши бўйича бир хил бўлади, бироқ айрим кўрсаткичлар бўйича ҳар ҳил бўлади. Масалан; чўмичини ҳажми (сиғими), юк кўтариши, ўлчамлари ва массаси, иш унуми ва бошқалар.
Ишлаш принципи бўйича даврий (циклик) ишлайдиган ва узлуксиз иш­лайдиган машиналарга бўлинади. Даврий ишлайдиган машиналарга мисол қурилиш кранлари, бир чўмичли экскаваторлар, бульдозер, скреперлар ва х.к.
Бир хил операцияларни даврий равишда кўп марталаб такрорлайди ва цикл охирида маҳсулот беради. Узлуксиз ишлайдиган машиналар маҳсулотни узлуксиз бериб ёки ташиб туради. Масалан: конвейерлар, кўп чўмичли экска­ваторлар ва юклагичлар. Куч жиҳозларининг тури бўйича ички ёнув двигателидан ҳаракатга келтириладиган, электрик, гидравлик ва пневматик двигателлардан ҳаракатга келадиган машиналар бўлади. Кўп қурилиш машиналари аралаш юритмали бўлади. Масалан: электрик-дизель гидравлик дизель, пневматик дизель, электр гидравлик.
Қўзғалувчанлик даражаси бўйича бир жойда муҳим турадиган (стацио­нар). кўтариб юриладиган ва кўчма машиналарга бўлинади.
Универсаллиги бўйича кўп мақсадларга мўлжалланган универсал маши­налар ва ихтисослаштирилган машиналар бўлади. Универсал машиналар алмаштирилиб туриладиган турли иш жиҳозлари билан таъминланади. Маса­лан: бир чўмичли экскаваторлар. Ихтисослаштирилган машиналарда бир турдаги иш жиҳози бўлади ва фақат битта технологик операцияни бажаради. Масалан: бурғилаш, устун-қозиқ қоқиш болғалари, бетон насослар.
Юриш қисмининг турига қараб, пневматик, рельсда ҳаракатланувчи, занжирли ва одимловчи хиллари бўлади.