‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Nima  so ‘rasa  bergil,  kerak  bo ‘Isa  ol 
Chindan  ко ‘rdim  ushbu  odam lar 
H iyla-nayrangni  bilm aydi(lar)3.
1  Y u su f  X os  H ojib.  Q u ta d g 'u   bilig  (S ao d a tg a   y o ‘llovchi  b ilim )  //N a s h rg a   tayyorlovchl 
Q .K arim o v .  —  T o sh k e n t,  F a n ,  1971.  6 5 9 -b et.
2  O 's h a   kitob,  6 6 6 -6 6 7 -b etlar.
5  O 's h a   asar,  6 6 4 -6 6 5 -b etlar.

---

j 
Y u s u f  Xos  H ojibning  m e h n a t  ahli  haqidagi  bu  fikrlari  h a q i q a t a n  
j 
h a m   ularga  n i s b a t a n   h u r m a t   va  e h t i r o m n i   a n g la ta d i.  Y u s u f   X o s 
H o jib n in g   m e h n a t   tarbiyasiga  oid   progressiv  q a ra sh la ri  tarb iy a v iy  
I 
jih a td a n   diqqatga  sazovordir.
XV  asrning  yirik  m u ta fa k k iri  A lish e r  N a v o iy n i n g   m e h n a t k a s h  
insonni  ulug‘lovchi,  m eh n at  tarbiyasi  haqidagi fikrlari «Hayratul  abror», 
« F a rh o d   va  Shirin»,  « M a h b u b - u l  qulub»  asarlari  h a m   mavjud.
Alisher  N avoiyning  haqiqiy  inson  u c h u n   en g   yaxshi  fa zilatlardan 
biri  m ehnatsevarlik  deb   k o ‘rsatadi.  U  «H a y ratu l  ab ror»ning b e s h in c h i 
, 
m aqo latid a  kishilarning  saxovatiga  k o ‘z  tik ish d a n   k o ‘ra  o ‘z  q o i i   bilan 
hayot  kechirish  u lu g ‘roq  va  oliyjanobroq  ekanligini  « H o t a m   T o y i » 1 
hikoyatida  keltiradi.
H o ta m   Toyi  bir  kuni  q o ‘y - q o ‘zilar  s o ‘ydirib,  xalqqa  k atta  ziyofat 
beradi.  S o ‘ng  biroz  d a m   olish  u c h u n   dalaga  chiqadi.  U n g a  yelkasida 
o ‘tin  k o ‘tarib kelayotgan b i r c h o l  uchraydi.  H o t a m  Toyi  unga  « D a sh td a  
yurib  bexabar q o lgandirsan,  tashla  bu  o g ‘ir  yukni,  H o ta m   uyiga  borib 
ziyofatda  izzat  k o ‘rgil»,  —  deydi.  S h u n d a   ch o l  kulib:  «Ey,  o y o g ‘iga 
hirs  b and  solgan,  g ‘ayrat  vodiysiga  q a d a m   u r m a g a n   kishi,  sen  h a m   bu 
tik a n   m ehnatini  che k k in   va  H o t a m n i n g   m i n n a t id a n   qutulgin»,  —  d e b  
javob  qiladi.
H o ta m   Toyi  ch o ln in g   bu  s o ‘zlariga  t a n   b eradi  va  halol  m e h n a t  
bilan  kun  kechirishi  uning  h im m a tid a n   b a la n d   ekanligini  anglaydi.
Alisher Navoiy  m e h n a tn in g   in so n n i g o ‘zallashtirishi,  faqat  m e h n a t  
tufayligina  in sonning  k am ol  to pishi  m u m k in lig in i  t a ’kidlaydi.  S h u  
m aqsadda  u  q a to r  m e h n a ts e v a r  badiiy  ob ra zlarn i  yaratadi.  M a s a la n , 
« F arh o d  va Shirin»  d o sto n in in g  asosiy q a h r a m o n i   F a rh o d   an a  s h u n d a y  
q a h r a m o n la rju m la s id a n d ir.
F a r h o d   A r m a n i s t o n   o 'l k a s i g a   q a d a m   q o ‘y g a n d a ,   o ‘z  y u r t i d a  
Q o ra n d a n   o ‘rgangan  tosh  y o ‘nish  h u n a r in i  ishlatib,  o g ‘ir  m e h n a t d a n  
ezilgan xalqqa yordam   beradi.  0 ‘z  hunari,  m e h n a ti tufayli b i r t o m o n d a n  
xalqning  og‘ir  m e h n a tin i  yengillashtirgan  b o ‘lsa,  ikkinchi  t o m o n d a n  
sevgilisi  Shirinning  h u rm a tig a   saz o v o r  b o 'lad i.
F arh o d n in g   m e h n a tse v a r  va  ijodkorligidan  ilh o m la n g a n   A lish er 
N a voiy o ‘z  d ostonining  ikkinchi  n o m i n i   « M e h m o n n o m a »   d eb   ataydi.
M ehnatga m uhabbat,  ijodkorlik d o sto n n in g  m arkaziy m asalalaridan 
biri  b o ‘lib  hisoblanadi.

---

Navoiy  «M ah b u b -u l  qulub»  asarida  esa  turli  ijtimoiy g u ruhlarning 
h a y o tid a g i  o ‘rn in i  belgilay d i,  fazilat  va  n u q s o n l a r i n i   k o ‘rsatadi. 
D e h q o n la r t o ‘g ‘risida  fikr yuritar ekan,  « D e h q o n k i  d o n a  sochar,  yerni 
y orm oq  bila  rizq  y o ‘lin  ochar.  ...  Olam   m a ’m u rlig ‘i  alardin  va  o lam  
ahli  masrurlig‘i  alardin.  H a r  qayonki,  qilsalar  harak o t,  elga  h am   qut 
yetkurur,  ham barakot»1,  —  deb dehqonlarni,  y a ’ni,  m ehnatkash  insonni 
u lug‘laydi.  Shu  bilan  birga  shoir bu  asarida  t e k i n x o ‘rlarni,  n o jo ‘ya  ish 
tutuvchi  kishilarni,  o c h k o ‘z  va  t a ’m agirlarni,  m eh n at  qilmay  hayot 
kechiruvchi  shaxslarni  tan q id   qiladi.
M a ’rifatparvar  sh o ir  F urqat  h am   o ‘zining  m a ’rifiy  sh e ’rlarida  ilm, 
h u n a r  haqida  fikr yuritar ekan,  h a r b i r s o g ‘lom   fikrlovchi  insonni  h u n a r 
egallashga  d a ’vat  etadi,  h u n arg a  m e h r q o ‘ygan,  uni  o ‘rganishni  d a ’vat 
etgan  kishining j a h o n d a   qadri  baland  b o ‘lajagini  uqtiradi.
Pedagog-shoir  H .H .N iy o z iy  esa  m aktab yoshlarni  ilmli,  odobli qilib 
tarbiyalashi va hunarga o ‘rgatishi  kerak,  — deb t a ’kidlagan  ekan,  yoshlar 
m a ’naviy  fa z ila tla rin in g   s h a k lla n is h id a   m e h n a t n i n g   rolini  y u q o ri 
b ah o lay d i.  S h e ’r la r id a   b o la la rn i  o t a - o n a l a r i n i n g   m e h n a ti  qad rig a 
yetishga  undaydi.
H a m z a   H a k im z o d a   Niyoziy  yoshlikda  ilm  olishning  aham iyati 
h aq id a  gapirar  e k a n ,  « 0 ‘qi»,  «Kitob»,  «Q alam »  kabi  s h e ’rlarida  ilmni 
m eh n atsiz  egallab  b o ‘lmasligi  t o ‘g ‘risidagi  g ‘oyani  ilgari  suradi.
U  yoshlarga  kelajakda  o ‘z  orzulariga  yetishish,  ilm-fanni  egallash 
u c h u n   yoshlikdan  m e h n a t  qilish  zarurligini  t a ’kidlaydi.
Yuqoridagi  f i k r l a r o ‘quvchi-yoshlarning  m e h n a t tarbiyasida  m u h im  
vosita  sanaladi.