Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

To‘lov topshiriqnomasi – tijorat bankining o‘z mijozi talabiga 

binoan uning mablag‘i hisobidan to‘lanishi zarur bo‘lgan summani olishi 

shart bo‘lgan xorijiy korxonaga (benefitsiarga) mablag‘ni pochta yoki 

telegraf yo‘li bilan o‘tkazib qo‘yish to‘g‘risidagi boshqa mamlakatdagi 

bank korrespondentga bergan buyrug‘i hisoblanadi.  

Valuta olishning eng tez va ishonchli vositasi – telegraf o‘tkaz-

masidir. Bank korrespondentlar tomonidan maxsus kodning qo‘lla-

nilishi valuta mablag‘lari bo‘yicha zarar keltirish va o‘z mijozlariga 

mablag‘larni o‘tkazishda bank tomonidan xatolarga yo‘l qo‘yishdan 

---

 

271

saqlaydi. O‘tkazmada bank ikki operatsiyani bir vaqtning o‘zida 

bajaradi: 

 

 milliy valuta hisobiga mijozga xorijiy valuta sotadi; 

 

 xorijiy valutani chet elga o‘tkazib beradi. 

Bank o‘tkazmalari orqali hisob-kitoblarda eksportchilar import-

chilarga yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, da’volar va o‘zaro 

boshqa hisob-kitoblar uchun hisobvarag‘i va boshqa hujjatlar yubo-

radilar. Bu hujjatlar asosida tovarlar va xizmatlar haqini to‘laydiganlar 

o‘z banklariga eksportchi yoki kreditorlar hisobiga pul o‘tkazish 

to‘g‘risida to‘lov topshiriqnomalarini yuboradilar. 

Shunday qilib, xalqaro hisob-kitoblar deganda biz talablar va 

majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni mamlakatlararo muvofiqlashtirish 

tizimini tushunamiz. Xalqaro hisob-kitoblar tijorat bank – korrespon-

dentlari orqali o‘tkazma, cheklar, veksellar, o‘zaro talab va majbu-

riyatlarni tenglashtirib voz kechish yo‘li bilan naqd valutasiz amalga 

oshiriladi.  

Garchi xalqaro hisob-kitoblar shakllarining ba’zilarining o‘tkazilish 

yo‘llari ichki hisob-kitoblarga o‘xshash bo‘lsa-da, ammo ulardagi 

o‘tkazish yo‘llarida o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Bu xususiyatlarni 

quyidagicha ta’riflash mumkin. 

Birinchidan, odatda ular hujjat tarzida, ya’ni moliya (chek, veksel) 

va tijorat (konosament, nakladnoy) hujjatlar yordamida amalga oshi-

riladi. 

 Ikkinchidan, xalqaro hisob-kitoblar unifikatsiyalashgan (bir 

shaklga keltirilgan). Bunday shaklda hisob-kitoblarni amalga oshirishda 

ko‘pchilik mamlakatlar banklari, shu jumladan MDH, veksel va chek 

konvensiyalariga amal qilishadi (Jenevada 1930 va 1931-yillarda qabul 

qilingan va Parij xalqaro savdo palatasi e’lon qilgan «hujjatli akkre-

ditivlar bo‘yicha unifikatsiyalashgan qoidalar»ga muvofiq xalqaro 

miqyosda hisob-kitob operatsiyalari olib boriladi). Bu hujjatlarga tashqi 

savdo aloqalarida bankka akkreditiv to‘g‘risida buyruq berilganda va 

inkasso topshiriqnomalari berilganda murojaat etish lozim bo‘ladi.