Yil fasllari

1.2 P.I.Chaykovskiydan avval “Yil fasllari” turkumiga murojaat qilgan kompozitorlar.
Rassom tabiatni bo`yoqlar bilan tasvirlasa, kompozitor va musiqachi tabiatni musiqa bilan ta`riflaydi. Buyuk kompozitorlardan bizgacha “Yil fasllari” turkumiga mansub qator to`plamlar yetib keldi. Yil fasllarining o`zi rang va tovush bo`yicha rang barangdir. Har bir davr, turli davlatlar va turli uslub musiqachilari ijodida asarlar ham turlichadir. Har bir asar birgalikda tabiat musiqasini tashkil etadi. Bu barokko davridagi italyan kompozitori Antonio Vivaldi Yil fasllari turkumidir. Rus kompozitori P.I.Chaykovskiyning fortepiano uchun pyesalari qalbning tubiga qadar ta`sirlidir, Astor Pyasollaning yil fasllari tangolari juda ajoyib bo`lib, Yozef Gaydnning ulug`vor oratoriyasi va shu bilan birga V.A.Gavrilinning asaridagi nozik soprano, melodik royal bilan ajralib turadi. Nafaqat musiqada hattoki tasviriy san`atda ham Nikola Pussena, Juzeppe Archimboldo ijodlarida “Yil fasllari” turkumi mavjuddir. Shu bilan birga Franchesko Sossi mavsumga mos freskalar turkumini yaratadi va Mark Shagal mozaika yasaydi. XIX asrning birinchi yarmida musiqa san`atida barkarola katta mashhurlikni egalladi. U rus qo`shiqlari, she`riyativa tasviriy san`atiga ham kirib boradi.
P.I.Chaykovskiydan avval ham, keyin ham “Yil fasllari” turkumiga, yoki shu nomli turli janrdagi asarlarga ko`pgina kompozitorlar murojaat qilishgan.
Buyuk italyan kompozitori, skripkachi – virtuoz, pedagog, dirijyor Antonio Vivaldi “Yil fasllari” nomli skripka va orkestr uchun konsertlar turkumini yaratadi. Turkum 8 – opusga tegishli o`n ikki konsertdan iborat bo`lib, ulardan ilk to`rttasi “Yil fasllari” nomlanishi bilan umumlashtirilgan. U 1725 yilda Amsterdamda chop etilgan. Har bir konsert bitta yil fasliga bag`ishlangan va italyan klassik uch qismli shaklda yozilgan. Unda birinchi va ohirgi qismlar tezkor, o`rta qism esa sekin tempda yoritiladi. Konsert №1 “Bahor” Edur, Konsert №2 “Yoz” g moll, Konsert №3 “Kuz” Fdur, Konsert №4 “Qish” f moll.
Buyuk vena klassik kompozitori Yozef Gaydn 1801 yili “Yil fasllari” nomli oratoriyasini yaratadi. Matnini Baron Sviten yozadi, uni esa ingliz shoiri Tomsonning shu nomli asarini asos qilib oladi. Gaydn oratoriyasi “inson va tabiat”, “inson va yer” kabi mavzularni yoritadi. Oratoriya – xor, orkestr va uch yakkaxon ijrochi uchun yozilgan. Orkestr ancha katta uning tarkibida quyidagi cholg`ular mavjud: 2ta fleyta , fleyta pikkolo, 2ta goboy, 2ta klarnet, 2ta fagot, kontrafagot, 4ta valtorna, 2ta truba, 3ta trombon, litavralar, uchburchaklar, buben. Oratoriya to`rt qismli shaklni tashkil etadi. Har bir qism “ Yil fasli ”ning har birini nomiga ega. Birinchi qism - “Bahor”, ikkinchi qism - “Yoz”, uchinchi qism -
“Kuz”, to`rtinchi qism - “Qish”. Har bir qism cholg`u kirish qismi bilan boshlanadi.
Argentinalik kompozitor Astor Pyasolla to`rtta tangodan iborat bandoneon va ansambl uchun “Buenos-Ayresdagi Yil fasllari” nomli turkumini 1965 – 1970 yillar ichida yaratadi.
Kompozitor Grigor Axinyan “Yil fasllari” raqs turkumini, Valeriy Gavrilinning “Yil fasllari” nomli qo`shiqlar turkumi, Aleksandr Glazunov “Yil fasllari” nomli baleti, Sharl Anri Valanten Alkanning 12ta pyesadan iborat “Oylar” deb nomlangan turkumi ham shular jumlasidandir.