Xxiii bob. О zbeksiton Respublikasining Vazirlar Mahkamasi

2-§. M a h a l l i y d a v l a t h o ki mi ya ti o r g a nl a r i ni n g v a z i ­
f a l a r i v a v a k o l a t l a r i
Konst itut si yaga asosan mahalliy davlat hokimiyati organlari, 
mustaqil vakillik va ijro hokimiyati organlariga bo‘linsa-da, ular­
ning vazifalari Konstitutsiyada alohida-alohida ko'rsatilmagan. 
Konstitutsiyada (100-modda) mahalliy hokimiyat organlari ixtiyo- 
riga berilgan vazifalar umumiy tarzda bayon qilingan.
Konst itut si yaning 100-moddasiga binoan, mahalliy hokimiyat 
organlari ixtiyoriga quyidagilar kiradi:
- qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsiz- 
ligini t a ’minlash;
- hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish;
- mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy 
soliqlar, yig'imlarni belgilash, budjetdan tashqari jamg'armalarni 
hosil qilish;
- mahalliy kommunal xo'jalikka rahbarlik qilish;
- atrof-muhitni muhofaza qilish;
- fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta minlash;
- normativ hujjatlarni qabul qilish hamda О zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasiga va O'zbekiston Respublikasi qo- 
nunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish.
Bulardan ko'rinib turibdiki, mahalliy davlat hokimiyati organ­
lari vazifalariga ijtimoiy va davlat hayotiga taalluqli barcha masala­
larni hal qilish, ularda ishtirok etish kiradi. Faqat mahalliy davlat 
hokimiyati organlari bu masalalarni o'z hududida amalga oshiradi. 
Bu vazifalarni amalga oshirish uchun, Mahalliy davlat hokimiyati 
t o ‘g ‘risida”gi Qonunda ularning vakolatlari belgilab berilgan.
423
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Vazifalar alohida-alohida ko 'r sa ti l ma s ad a, vako lat la r aniq bel­
gilangan.
Qonuniylik, huquqiy tart ibot va fuqar olar ning xavfsizligini 
t a ’minlash davl atning e n g asosiy vazifasi, bu davlat miqyosida 
hal qilinadigan masala, bu ma sal ad a asosiy yo' nali sh davlat to­
monidan ishlab chiqiladi, mahalliy hokimiyat organlari esa, davlat 
strategiyasini joylarda am al ga oshishini t a ’minlaydi.
Qonuniylik, huquqiy-tartibot va fu qar ola rn in g xavfsizligini 
t a ’minlash bir-biri bilan bog'liq hodisa va ijtimoiy munosabatlardir. 
Qonuniylik bo' lmasa, huquqiy t art ib ot bo' lmaydi, huquq-tartibot 
t a ’minlanmasa, fuqarolarning xavfsizligi, manfaati buziladi. Bu 
masalada mahalliy vakillik organlari u m u m i y vazifalarni hal qilsa, 
ijro hokimiyati organlari mahalliy vakillik or gan la ri ni ng qarorlari- 
ning ijrosini t a ’minlaydi. -Mahalliy hokimiyat o rganla rining bir- 
gina faoliyati bilan qonuniylik, huquqiy tart ibot va fuqarolarning 
xavfsizligi t a ’minanishi mumkin. M a s a l a n , mahalliy hokimiyat 
organlariga fuqarolarning murojaatlarini ko' rish vakolati berilgan.
Murojaatlarni belgilangan muddatlarda ko'rib, hal qilish, hudud- 
dagi boshqa organ va tashkilotlarda murojaatlarni ko'rish ahvolini 
nazorat qilish qonuniylik bilan bog'liq bo'lsa, unda ko'tariladigan 
masalalar huquq-tartibotga, xavfsizlikka qaratilgan ham bo'lishining 
o'zi ham bu maqsadlarning bir-biri bilan bog'liqligini ko'rsatadi.
Mahalliy davlat hokimiyati organlari bu vazifani bajarishda 
hududdagi shu vazifalar bilan s hug ' ul la nu v ch i boshqa idoralar bi­
lan hamkorlikda ish olib boradi. Ma s al an : sud, pr ok ur at ur a, ichki 
ishlar organlari, Adliya organlari, soliq, bojxona va boshqalar.
Mahalliy davlat hokimiyati organlariga o'z hududida iqtisodiy, 
ijtimoiy, xo'jalik masalalarida keng doiradagi masalalarni hal qilish 
vazifasi yuklangan bo'lib, bularga iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
rivojlantirish vazifasi kiradi. Rivojlantirish vazifasi shu majmuaga 
kiruvchi tarmoqlarni boshqarishni ham nazarda tutadi. Mahalliy 
kengashlar hokimlarining taqdimiga binoan hududlarni rivojlanti­
rish istiqbollarining asosiy yo'nalishlarini belgilaydi. Hududni rivoj­
lantirish dasturlari ishlab chiqilib, qabul qilinadi. O'tish davridagi 
davlatning bosh islohotchilik vazifasi, joylarda mahalliy davlat 
hokimiyati organlari faoliyati orqali amalga oshiriladi.
4 2 4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Har qand ay hududda deyarli barcha masalalarni hal qilishda 
m di y a. mablag' muhi m rol o'ynaydi. Bu esa, budjetni shakllanti- 
risli va undan to g ri foydalanishga bog'liq. Shuning uchun mahal­
liy davlat hokimiyati organlarining eng muhim vazifalari sifatida 
Konstitutsiyada ularning mahalliy budjetning mablag'lari hisob- 
lanuvchi mahalliy soliqlar va yig'imlarni belgilash, shuningdek 
budjetdan tashqari jamg' armalarni hosil qilishi belgilangan.
Har bir hududiy tuzilish (viloyat, tuman, shahar) o'z bud- 
jetiga ega va ular mamlakat budjetining bir qismini tashkil etadi. 
Budjet tegishli hududni rivojlantirish, boshqarishning moliyaviy 
manbasi hisoblanadi.
Mahalliy davlat hokimiyati organlari o'z hududi budjetini 
(Respublika budjetidagi ajratmadan tashqari) mahalliy soliqlar 
va yig' imlar hisobiga shakllantiradi. 1993-yil 7-maydagi “Mahal­
liy soliqlar va yig'imlar to'g'risida”gi Qonunga asosan mahalliy 
soliqlar va yig'imlarga nimalar kirishi belgilab qo'yilgan. Mahal­
liy Kengashlarni ng sessiyalarida muntazam ravishda soliq va 
yig'imlarga tegishli masalalar ko'rib chiqiladi. Ularni ijrosini esa 
hokimlar amal ga oshiradi.
Konstitutsiyada kommunal xo'jalikka rahbarlik qilish ma­
halliy davlat hokimiyati organlarining asosiy vazifalari qatorida 
ko'rsatilgan Kommunal xo'jalik boshqa sohalardan ko'p tarmoq- 
liligi va asosan hududlarga taalluqligi bilan boshqa sohalardan 
farq qiladi. Kommunal xo'jalik bu xizmat ko'rsatish bilan bog'liq 
sohadir. Kommunal xo'jalikda Respublikadagi fondlarning asosiy 
qismi j amlangan. Kommunal xo'jalik tarkibiga turar-joy fondi va 
u bilan bog'liq qurilish-ta’mirlov va loyihalash tashkilotlari, yor- 
damchi xo'jaliklar, ishlab chiqarish texnika bazasi, suv ta minoti, 
kanalizatsiya, gazlashtirish va uning ta minoti, isitish. elektr 
energiyasi bilan t a ’minlash tizimlari, mehmonxonalar va boshqa
ko'plab manbalar kiradi.
Kommunal xo'jalikning deyarli barcha tarmoqlari budjet bilan 
hududni rivojlantirish dasturlari bilan bog liqdir. Xalq deputatlari 
Kengashlari hududni budjetini uning ijrosi haqidagi hisobotni tas­
diqlash bilan, rivojlantirish dasturlarini tasdiqlash bilan kommunal 
xo'jalik tarmoqlari faoliyatiga ham t a ’sir qiladi. Kommunal xo'jalik
4 2 5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

idoralari, tashkilotlari rahbarlarini lavozimiga t a yi nl as h yoki lavo- 
zimidan ozod qilishda mahalliy h ok imiyat organlari ishtirok etadi. 
Kommunal xo'jalikni boshqarish, k o m m u n a l mul kni boshqarishni 
ham o ‘z ichiga oladi.
Mahalliy davlat hokimiyati o r g an l a r i n in g at rof-muhitni muho­
faza qilish vazifasi Konst itut si yada bel gilanga n vazifalar qatoriga 
kiradi. Bu vazifa ona tabiatni as ras h, y a s h a b t u r g a n zamin, makon- 
ni saqlashga qaratilgan bo'lib, u insonni sog' lig' i, hayoti umuman 
yer yuzasidagi jonli hayotni d av om etishini t a ’mi nl as hga qaratil- 
gandir. H a m m a ma ml aka tl ar da h am atrof -muhitni s a ql as hga qara­
tilgan tadbirlarning salmoqli qismi joylardagi tadbirlar hissasiga 
to'g'ri keladi. M a ml a k a t i m i z mustaqill ikka e r i s h g a n d a n boshlab 
atrof-muhitni muhof aza qilishga m u h i m m a sa l al a r qatorida qarala 
boshlandi. P rezidentimiz t a ’kidlaganidek, a t rof - muh it ga ziyon yet- 
kazilishiga va respublikadagi ekologik v a z i y a t n i n g yomonlashuvi- 
ga yo'l qo' ymaslik, iqtisodiy sohadagi asosiy vazifalardan biridir1.
Atrof-muhitni muhofaza qilish, t abiatni muh of az a qilishning 
bir qismi bo'lib, u inson salomatligi omilidir. A g ar atrof-muhit 
sog'liqni saqlash yo'lida olib borilayotgan boshqa tadbirlar sama- 
rasiz bo'lib qoladi.
Respublikamizda “Tabiatni mu hof az a qilish t o ' g ‘risida”gi 
Q o n u n 2 qabul qilingan bo'lib, u nda mahalliy hokimiyat organ­
larining vazifasi, vakolatlari ko' rsatib qo' yilgan. Bu n d a n tashqari, 
ularni ng vakolatlari “Yer t o ' g ' r i s i d a ”gi, “ S u v va s uvdan foy­
dalanish t o ‘g' r is da”gi, qonunlarda ham ko 'r satil gan. Mahalliy 
davlat hokimiyati organlari o'z hududida atrof-muhitni muho­
faza qilish vazifasini shu sohani boshqarish va shu faoliyat bilan 
shug' ullanuvchi tuzilmalar, fuqarolar faoliyati ustidan nazorat olib 
borish orqali amalga oshiradi.
Mahalliy davlat hokimiyati organlarining yana bir Konsti- 
tutsyaviy vazifasi, o'z vakolatlari doirasida nor mat iv hujjatlar qabul 
qilish, qonun va boshqa hujjatlarni amalga oshirishdir. Mahal-