Xtmfmt va te bo’limiga qarashli umumta’lim maktabi o’qituvchisi ning



Download 12,63 Mb.
bet10/18
Sana12.07.2022
Hajmi12,63 Mb.
#784233
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   18
Bog'liq
6-tayin

25-TEMA: MILLIY QADIRIYATLAR.


Q uyash óziniń jıllıq háreketi dawamında eki ret álem ekvatorın (23 gradus 27 minuta múyesh menen) kesip ótedi. Birinshisi, 21 mart aqshamı júz boladı jáne bul waqıtta báhárgiteń kúnlik awhali keshedi. Ekinshisi bolsa, yaǵnıy, gúzgı teń kúnlik 23 Sentabrga tuwrıkeledi. Sol eki kúnde keshesi da, kúndiz da teńdey 12 saattan boladı.


21 mart áyyemgi Shıǵıs hám Orta Aziyada, turkiy tilde “yilboshi”, farsıda bolsa “Navro'z” (jańa kún) dep júrgizilgen. Nawrızdı “sadi pák”, pákize júz yaǵnıy,  tábiyatda júz kúnlik qıssuwıqları tugadi, dep da ataydi.
Ekenin aytıw kerek, Navro'z áyyamında áyyemgi Shıǵısda, atap aytqanda, Orta Aziyada, jılbası, navro'z, navbahor, gúl sáyırı, qazan to'ldi bayramları baslanıp ketedi.
Navro'z-parsısha sóz bolıp, túr-jańa, kún-kún. Quyash (sayaban) jılı esabında jańa jıl kirgenkún. Sózliklerde bul sózge áne sonday túsindirme beriledi.
XI asirde jasap dóretiwshilik etken shayır hám filosof Yusuf Tán Hojib jáhán ádebiyatınıń gózzal  úlgilerinen bolǵan “Qutadg'u bilig” (“Baxıtǵa baslawshı bilim”) shıǵarmasında báhár hám Nawrız  haqqında sonday jazǵan edi:
Quyash qaytdi taǵı kelip ornına,
Balıq quyrug'idan Qózi murnına.
Yaǵnıy, Quyash keshe hám kunduzdıń teńlik noqatı-álem ekvatorına qaytıp, ornına keldi hám  Balıq  (Hut)burjidan Qózi (Hamal) juldızlar gruppaına ótti, degen edi.
Poeziya múlkiniń sultanı  hazrat Mir Suw ayırǵısher Navoiy “Xazoyinul bilim”shıǵarmasında  áyyemgi  hám nawqıran áyyam haqqında:
Vasli arasında, teń emiw boyı-yu shahshı , Tún kún teń eken zohir o'lur boldı chu navrız.
dep jazǵan edi.
“Hamal kirdi-ámel kirdi” naqılınıń tariyxıy tiykarlarında uzaq babalarımıznıń alıwshıhám tiriliwshi  tábiyat haqqındaǵı qıyalları turadı. Sonlıqtan, kók ot, daw-tereklerdiń ámelge kiriwi  tábiyatdaǵana emes,  bálki jámiyette da jollanıwıan baslap bergen.
Áne sol poklanish,  jańalanıw,  sulıwlıq, aǵıl-tegil-sochinlik shadiyanasi milliy bayramımız jazba  dereklerde da óz ańlatpasını tapqan.
Qo'l jazbalardı  úyreniw hám jetilisken tanısıwdan ayan boldıqı, XIX dóretpe Xorezm kórkem ádebiyatqa  baylanıslı ortalıǵınıń iri kelbetlerinen biri, hazrat Navoiydan keyin “kóp hám ” qosıq aytqan  qomusiy bilim iyesi, shayır, alım, ullı dilmash,  mámleketlik ǵayratkeri hám tapqır  tariyx navis  hám tikkeley áne sol tariyxıy waqıyalardıń gúwası bolǵan Muhammad Kelisim Erniyozbek o'g'li Ogahiydıń “Gulshani mámleketlik” tariyxıy-shıǵarmasında Nawrız shadiyanasi joqarı  kórkem uqıp  menen, ásirese, “báhár sultanı” dıń“kapusta hám ehson masnadida o'ltirishi”, ǵáziynesi  qapıların ashıwı, saqawat hám saqıylıq kórsetiwi behad gózzal qatarlarda tómendegishe suwretlenedi:
… Tariyx musılmansha jıl esabı mıń eki júz jetpis ekige mutobiq erdi. Chun hazrati sahıpqıran, mamoliksitonniń (Sayyid Muhammad Batırxon-1856 -65 jıllarda ústemliketken Xiva xoni) julusi baxıt ma'nusidin, otız sekiz kún tamam ótkennen keyin, erejepayınıń on tórtida, panjshanba kúni as'adi saat hám ahsani avqotda aftapı olamtob epshilshabandozı góne mákanin jańa mákanǵa ózgertiw etdi.
Yaǵnıy, Hut sahraidin Hamal bo'stonig'a tahvil topti. Navro'zi olamafro'z kirip, báhár sultanı  kapusta hám ehson masnadida óltirip, oning pármanı bila bo'lub, xozini qayır hám saxo xazoyini qapılarin ashtı. Hám lutfu ato sarpanjasi bila jer júzine  aqır-aqıbetde siz duru guharlar shashtı  hám gúlzar fazosida azhori dilrabalardıń  tap-taza paykarig'a zebu bezew bermek ushın qızıl hullalar kiydurdi hám ashjar barnolarining sulıw qáwmetine jasıl to'n hám  altın tuymeler menen ózge yańlı zebu ziynat yetkurdi. (“Gulshani mámleketlik”, 38b 39a varoq).
Musılmansha jıl esabı 1272 jılı, Sayyid Muhammad Batırxon taxtga otırǵannan 38 kún ótkennen, eń  gózzal  hám shıraylı  pasıl-báhár baslandı.
Áne sol waqıtta aftapı álem shabandozı  eski mánzilden jańasına almasdı. Nawrız álem kirip keliwi  menen báhár sultanı ústemlik taxtiga o'tiradi, ǵáziyneshi onıń bayruhı  menen sawǵa  saqawat  ǵáziynesi  qapıların ashıp, duru gáwharlardı jer yuziga shashadi.
Asarda báhár sultanınıń  pármanı  menen  qıs boyı bazada saqlanǵan tuqımlar  alınıp, arzıw-úmit,  jaqsı niyet menen jerge tuqım qadalıwı  shıraylı uqsatıw arqalı suwretlengen.Gúlzarlardaǵı gúl-sheshek  gúlning tap-taza deneleri taǵı da sulıw hám gózzal bolıwı ushın olarǵa jaǵimlı, bezewli  shúbereklerden  kóylekler, jas tereklerge bolsa qáwmetine uyqas altın tuymeli jasıl to'nlar kiydiredi.  Bul suwrette báhár keliwi menen daw-tereklerdiń jasıl kóriniske kiriwi, maysalardıń  jasıl  tasqını,  tábiyattıń oyanıwı sheberlik, kórkem sáwlelendirilgen.
Usı qutlı kúnde, áyyam munasábeti menen xon xalıq qatnasıwında Naro'z bazmini quraydı. Xon hazratlari shodiyonada jaslardı hám  úlkenlerdiń barlıǵıǵa sawǵau ehsonlar etedi. Baxıtlı,talaylı, mártebeli  bolıwlarına  tilek ańlatadı.
Nawrız  áyyamında Ogahiy da qatnasqan. Shodiyonadan zawıqlanǵan hám úlken tásirler alǵan Ogahiy masnaviy bitib xonga usınıs etedi. Masnaviy xanǵa maqul bolıp, shayırdı Nawrız sawǵasınan payda  kóriwshi etedi. Nawrız shadiyanasinda pitilgen jaqsı masnaviyusı bolıp tabıladı:




Download 12,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish