Xitoy tili tarixi

Qadimiy xitoy tili – “zamonaviy xitoy tili”ning ota-bobosi bo‘lib, 1919 yil 4 may 

harakatidan

15

 oldingi tarixiy jarayondagi xan millatining umummilliy tili hisoblanadi.  

Bu til zamonaviy xitoy tili bilan umumiy til asosiga ega, lug‘atshunoslik va 

grammatika tuzilishi ham o‘zaro moslashadi; biroq leksik tizim va og‘zaki til nuqtai 

nazaridan zamonaviy xitoy tilidan katta farq qiladi. Qadimgi xitoy tili odatda kadimgi 

yozma tilni ifodalaydi, “venyan” va “qadimgi bayxua”

16

ni o‘z ichiga oladi. U avvalgi 

davrlar tillari xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirib, gohida o‘ta murakkab g‘oyalar 

yozma bayonining turli til usullarini ishlab chiqqan.  

    

  Venyan – Miloddan avval. VII-VI asrdan to 1919 yil 4 may harakatigacha (hammasi 

bo‘lib 27 asr atrofida) ishlatilgan. Chin (er.avv III asr), Xan (er. avv. 206-eramiz 220) 

sulolalari davrigacha og‘zaki nutqda ishlatilgan va bu sulolalardan keyin olimlar 

tomonidan shu til qofiyasida yozma shaklga keltirilgan tildir. Venyan Yayan (

雅言) 

asosida vujudga kelgan.  

 Bahor va Kuz (Chunchyu), Jang filuvchi podsholiklar (Chjango)

17

 davrida  qog‘oz 

hali kashf etilmagan, yozuv bambuk taxtachalar, ipak va boshqa buyumlarga aks 

ettirilgan. O‘sha paytlarda ham (hozirgidek) ipak juda qimmat bo‘lgan. Bambuk 

taxtachalariga esa ko‘p ierogliflarni sig‘dirib bo‘lmasdi. Shuning uchun bir o‘ramga 

yanada ko‘proq ma’lumotni sig‘dirish uchun, unchalik muhim bo‘lmagan qaydlarni 

o‘chirib tashlashga to‘g‘ri kelardi.  

  Aytish mumkinki, venyan dunyodagi eng qadimgi ixchamlashtirilgan

 

 yozuv turidir. 

Keyinchalik “qog‘ozdan” keng qo‘lamda foydalanish boshlangandan so‘ng, rasmiy 

xujjatlarni venyanda yozish odatiy tusga kirdi, bu esa o‘sha davr odamlarini venyanni 

yanada yaxshiroq o‘rganishiga turtki bo‘ldi. Buning ustiga venyanda qo‘lyozmalar yozish 

ancha tejamkor edi.