Xitoy tili tarixi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Kirish 

“O‘zbekiston Xitoy timsolida mamlakatimiz mustaqilligining birinchi kunlaridan bizni 

qo‘llab-quvvatlab kelayotgan ishonchli, buyuk qo‘shni va hamkorni ko‘radi”.

1

 Shu  sababli 

O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosatida Xitoy Xalq Respublikasi bilan bo‘lgan aloqalar 

alohida ahamiyatga ega. 

O‘zbekiston Respublikasi va XXR o‘zaro do‘stlik va hamkorlik aloqalarini yanada 

mustahkamlashdan manfaatdor. XXR iqtisodiy va harbiy salohiyatini rivojlanishi va 

tinchliksevarlikka asoslangan tashqi siyosati uning xalqaro aloqalardagi obro‘ va e’tiborini 

kuchayib borishida muhim omil bo‘lmoqda. Mamlakatlarimiz o‘rtasida 2006 yili do‘stlik, 

hamkorlik va sheriklik munosabatlari to‘g‘risidagi davlatlararo Shartnomaning imzolangani ikki 

tomonlama aloqalar tarixida muhim voqea bo‘ldi. Ushbu Shartnoma hamkorlikni uzoq muddatli 

asosda rivojlantirish uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi va 20 yil mobaynida 

imzolangan 400 ziyod o‘zbek-xitoy shartnomalarini izchillik bilan amalga oshirish 

imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.   

Xitoy tilining hususiyatlari O‘zbekiston, MDX davlatlari, Yevropa va Amerika 

tilshunoslik ilmiy maktablari tomonidan ko‘p yillardan beri chuqur va har tomonlama o‘rganilib 

kelinmokda. Masalan, Xitoy ta’lim vazirligining ma’lumotiga ko‘ra, hozirgi davrda jaxonnig 100 

ziyod mamlakatlarida taxminan 30 mln. kishi xitoy tilini muntazam o‘rganish, hamda tahlil etish 

bilan shug‘ullanadi. Ammo hozirgi zamon xitoy tilidagi diplomatik atamalarni lingvistik tahlili 

nainki O‘zbekistonda, balki mashxur xitoyshunoslik ilmiy maktablarga ega bulgan Rossiya, 

AQSh, Germaniya, Angliya, Kanada va boshka rivojlangan davlatlarda ham amalga 

oshirilmagan. Shuni ko‘rsatib o‘tish joizki, Xitoy ilmiy adabiyotida ham ushbu sohaga 

bag‘ishlangan ilmiy ishlar sanoqli. Shu bilan birgalikda, Xalqaro tarjimonlar assotsiatsiyasining 

ilmiy jurnallarida ushbu soha hujjatlarini tarjima etishning ilmiy va amaliy asoslariga 

bag‘ishlangan chiqishlar anchagina. Diplomatik atamalar hozirgi zamon xitoy tilining ajralmas 

va muhim qismi bo‘lib, ularning xalqaro siyosiy, iqtisodiy, harbiy, madaniy, ilmiy va ijtimoiy 

sohalarga bo‘lgan ta’siri o‘sib bormoqda. Xitoy BMT Xavfsizlik kengashining doimiy a’zosi, 

Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari hamkorlik tashkilotining ishtirokchisi, Janubiy va Sharqiy 

Osiyo mamlakatlari tashkilotini 10+1 va 10+3 formatidagi ishtirokchisi, Shanxay hamkorlik 

tashkilotini asoschilaridan biri  sifatida ham xalqaro sohada aktiv siyosat olib bormoqda. Xitoyni 

mintaqadagi va jahondagi rolini o‘sib borishiga asosiy omillar orasida, uning ohirgi chorak asr 

mobaynida jadal suratlar bilan rivojlanishi, iqtisodiyot, savdo, atom, koinot va ilm-fanni boshka 

sohalaridagi yutuqlarini ko‘rsatish mumkin. Albatta rivojlanayotgan Xitoy mintaqada va jahonda 

ijobiy o‘rin kasb etadi. Ammo bu masalani ikkinchi tomoni o‘laroq shuni ham ta’kidlash kerakki, 

O‘zbekistonning yonida umumjahon siyosatida yildan - yilga muhim rol o‘ynayotgan baquvvat, 

mustahkam va o‘zining milliy manfaatlari uchun har qanday buyuk davlat bilan ham bellasha 

oladigan mamlakat vujudga kelmoqda. Demak, Xitoyning tashqi va ichki siyosatining 

rivojlanishi Markaziy Osiyo, jumladan O‘zbekistonga ham ta’sir ko‘rsatmay qolmaydi. Bu ta’sir 

ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkin.  

Qo‘shni Xitoy bilan teng va o‘zaro manfaatdorlikka asoslangan munosabatlarni taraqqiy 

ettirish zaminida, albatta xitoy tilini, hususan xitoy tilshunosligi, uning tarixini chuqur o‘rganish, 

ortirilgan bilim va ko‘nikmalarni amaliyotda qo‘llash katta ahamiyat kasb  etadi.  

              Fanni o‘qitish jarayonida magistr xitoy tilshunosligining evolyusiyasi jarayonlari, xitoy 

leksikografiyasining mumtoz asarlari, fonetik-fonologik tadqiqotlar, grammatika va stilistika 

soahalaorida olib borilgan izlanishlar, tilshunoslik maktablari sohasidagi bilim va ko‘nikmalarga 

ega bo‘ladi.