Xalqaro tijorat ishi

(Ma'lumot: Albatta shartnomaning rus tilidagi tahriri asos sifatida
qabo'l qilinishiga xarakat qiling).
Tmonlarning rekvizit (tamg'a, manzil) lari va imzolari
Tijorat bitimlarni tayyorlash jarayonida sotuvchi xaqqoniy xaridor bilan aloqalarni o‘rnatishning turli usullarini qo‘llashi mumkin:
Kontragentlar o‘rtasidaga to‘g‘ri aloqalar asosidagi tijorat bitimlariga tayyorlanish jarayonida sotuvchi salohiyatli xaridorlar bilan shartnoma o‘rnatishning turli usullaridan foydalanishi mumkin:.

• 
  bitim yoki bir nechta xorijiy xaridorlarga bevosita taklif (oferta) yuborish;
  
• 
  xaridorning buyurtmasini qabul qilish va taqsimlash;
  
• 
  xaridorga uning talabiga javoban kelajakdagi shartnomaning muayyan shartnomalarni ko‘rsatib javob xati yuborish;
  
• 
  milliy va xalqaro savdo sanoat ko‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish;
  

• 
  bo’lajak xaridorga muayyan bitimni tuzish bo’yicha o’zingizni muzokaralarga tayyorligingiz to’g’risida axborot berish;
  
• 
  aniq xaridorga shartnoma matnini yuborish (telefon, teletayp yoki teleks orqali erishilgan kelishuvlar asosida);
  
• 
  reklama e‘lonlarini axborot vositalari orqali tarqatish, kataloglarni import qiluvchi mamlakatning bozoridagi potentsial ist‘molchiga yuborish.
  

Muzokaralar olib borish haqidagi taklif sotuvchidan chiqsa, u mo’ljaldagi xaridorga taklif - ofertani yuborishi mumkin.
Tijorat amaliyotida oferta deganda, odatda, sotuvchining mo’ljaldagi xaridorga aniq shart-sharoitdagi tovarlar partiyasini yuborishi haqidagi yozma taklifi tushuniladi. Bunday taklifni yuboruvchi shaxs yoki firma oferent deb ataladi.
16-rasm. Tijorat amaliyotidagi ofertaninig turlari


Oferta bitimning barcha asosiy shartlarini tashkil qiladi: tovarning nomi, miqdori, sifati, narxi, etkazib berish sharti, muddati, to’lov sharti, turlari va qadog’i, qabul qilish-topshirish tartibi, etkazib berishning umumiy shartlari.
Xalqaro savdo amaliyotida ofertaning ikki ko’rinishi farqlanadi: qat’iy oferta va erkin oferta. Oferta ko’rinishlari haqida ularda muvofiq yozuvlar bo’lishi lozim.
Qat’iy oferta (Firm offer) - oferent tomonidan mo’ljaldagi xaridorga aniq tovarlari partiyasini sotish uchun yuborilgan yozma taklifi bo’lib, unda tovarning sotuvchi tomonidan bildirilgan taklif bilan bog’liq muddatda bu tovarni boshqa xaridorga taklif eta olmasligi muddati ham ko’rsatilgan bo’ladi. Agar xaridor ofertaning barcha shartlariga rozi bo’lsa, u sotuvchiga sotuvchining qat’iy ofertasi barcha shartlarini o’zgarishsiz qabul qilishi haqida tasdiqnoma xatini yuboradi.
Erkin oferta (Free offer) - bir xil partiya tovarlarini bir vaqtda bir necha xaridorga etkazishni mo’ljallaydi. U javob uchun vaqtni belgilamaydi. Xaridorning mazkur ofertada bayon etilgan kelishuvi qat’iy kontroferta bilan tasdiqlanadi. Kontrofertaning sotuvchi bilan tasdiqlaganidan keyin bitim tugallangan hisoblanadi. Sotuvchi kontrofertaning oldingi xaridorini, yoki u bitimni imzolashni mo’ljallayotgan xaridorni aktsept⁵laydi. Agar sotuvchi bitimni xaridor bilan emas, boshqa kontragent bilan imzolagan bo’lsa, xaridor sotuvchiga hech qanday da’vo qila olmaydi.
Erkin oferta hozirgi sharoitlarda juda kam ishlatiladi. Sotuvchilar erkin bozorga kirmasdan, o’zlarining ishlab chiqarish faoliyatini aniq talabdan kelib chiqqan xolda amalga oshirishadi.
Kelishuv shartnoma tuzilmaganda adresat-xaridor tomonidan aktsept yubormasdan oldin xabarnoma olinsa, u holda taklif sotuvchi tomonidan qaytarib olinishi mumkin.
Ikkita holat bundan istisno:

• 
  agarda taklifda qaytarib olinmaslik sharti yoki aktsept muddati belgilangan bo’lsa;
  
• 
  qachonki adresat uchun taklifni qaytarib olinmaydigan sifatida qurish to’g’ri deb qarasa va shunga loyiq harakat qilsa.
  

Oferent bu xaqda adresatga xabar qilsa, kechiktirilgan aktsept o’zini kuchini yuqotmaydi.
Ayrim vaqtlarda oferta xaqiqiy tovarning sotish maqsadida amalga oshirilmaydi, balki monopolistik birlashmalar a’zolari o’rtasida bozorni bo’lib olish uchun ishlatiladi. Bunday oferta amaliyotda himoya ofertasi nomini oladi. Uning ma’nosi quyidagicha: agarda monopolistik birlashmaning a’zosi boshqa a’zo faoliyat ko’rsatayotgan hududdagi xaridorning ofertani jo’natish talabini olsa, u holda xaridorga uning uchun manfaatsiz taklif beradi - ataylab oshirilgan narxlar, etkazib berish muddatining uzoqligi va hokazolar xaridorni o’sha bozorni egasi ya’ni birlashmaning a’zosi bo’lishga chorlaydi.
Eksport bitimlarni tayyorlashning yana bir muhim, keng tarqalgan uslubi xaridorlardan olingan buyurtma shartlarini o’rganish, uni tasdiqlash, bajarishga tayyorlash yoki sababini tushuntirmasdan uni rad etish hisoblanadi.
Buyurtmani tasdiqlash - buyurtma shartlarni izoqlarsiz qabul qilish haqida xabarlarini o‘zida aks ettiradigan tijorat xujjati hisoblanadi va eksport qiluvchini shartlarga so‘zsiz roziligi to‘g‘risidagi ma‘lumotni beradi.
Sotuvchi buyurtmaning quyidagi namunalarini ishlatishi mumkin:
- "Sizning 2 ta mini traktor etkazib berish to’g’risidagi №
buyurtmangizni olganimizni tasdiqlaymiz va uni bajarishga kirishamiz. Sizning buyurtmangiz puxtalik bilan va kelishilgan muddatda bajariladi".
Agar muzokaralarga kirish tashabbusi xaridordan chiqsa, uning sotuvchiga taklif (oferta) yuborishi haqida iltimosi talabnoma deb atalishi qabul qilingan. Talablarning asosiy maqsadlaridan biri eksport firmalaridan bir necha raqobatchi takliflarini olish hisoblanadi va uni tahlil qilish asosida eng yaxshisi tanlab olinadi. Buning uchun talablar, odatda, o‘zaro raqobatlashuvchi turli mamlakatlarning shu tarmoq bo‘yicha mashhur bo‘lgan bir emas, bir necha firmalariga yuboriladi. Talabnomada kerakli tovarning aniq nomi, uning sifati, navi, miqdori aniq ko‘rsatiladi. Mashina va uskunalarga taklif talabida ularning tayyorlanishi uchun zarur ma‘lumotlar ko‘rsatiladi. Talabning asosiy elementi xaridor uchun ma‘qul bo‘lgan etkazib berish muddatining ko‘rsatilishi hisoblanadi. Bundan tashqari talabda xaridor taklifni qaysi sanagacha kutishi mumkinligi ham ko‘rsatilishi lozim.
O‘z mahsuloti xaridorining axborotlarini aniqlar ekan, sotuvchi, kutilayotgan bitim bo‘yicha muzokaralar olib borish taklifi kiritilgan tijorat xatini ularga jo‘natishi mumkin.
Savdo-sanoat yarmarka va ko‘rgazmalarida ishtirok etishdan maqsad, firmaning erishgan yutuqlarini ko‘rsatish va tijorat shartnomalarni tuzishdir.
Yarmarkalarda va ko‘rgazma tuziladigan shartnomalarning asosiy turi, bu ko‘rsatilgan namunalar bo‘yicha ularni keyinchalik etkazib berish bitimlaridir.
Eksponatlarning o‘zlarini sotish bu kelishuvning boshqa turi Bunday bitimlarni tuzishda, xaridor sotib olingan tovarni yarmarka yoki ko‘rgazma tugagandan keyin olib ketishi mumkinligi xaqida qayd etilishi ko‘zda tutiladi. Bunday bitimlar odatda franko-yarmarka sharti asosida tuziladi. Ayrim xolatlarda sotuvchi (eksponent) tovarni etkazib berishni o‘z bo‘yniga olishi mumkin.