Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

7.Banklar va ularning iqtisodda tutgan o‘rni
Banklar kreditdagi vositachi hisoblanadi. Shuning uchun bank 
tizimi kredit tizimining bir qismi hisoblanadi. Kredit tizimi bank va 
bank boMmagan kredit muassasalaridan tashkil topadi. Bank 
boMmagan kredit muassasalariga: fondlar (investision, pension va 
boshqalar); kompaniyalar (sug‘urta, investision); moliyaviy kompani- 
yalar (ssuda-omonat assosiasialar, kredit birlashmalar); lombardlar, 
ya’ni kreditda vositachi funksiyasini bajaruvchi barcha tashkilotlar.
Ammo asosiy moliyaviy vositachilar - bu tijorat banklaridir. 
Zamonaviy bank tizimi ikki pog‘onali:
1. Markaziy bank
2. Tijorat bank tizimi
Markaziy bank - bu mamlakatning eng asosiy banki. U quyidagi 
funksiyalami bajaradi:
111

---

mamlakatning emission markazi (banknotalar chiqarishda 
monopol huquqga ega). Markaziy bank pullari naqd (banknota va 
tangalar) pullardan va naqd boMmagan (Markaziy bankdagi tijorat 
banklarining hisoblari) pullardan tashkil topadi.
hukumatning bankiri hisoblanadi (hukumatning moliyaviy op- 
erasiyalari xizmatini bajaradi, g‘azna toMovlarida va davlatning 
kreditlarida vositachi boMib xizmat qiladi. G‘aznaning barcha bo‘sh 
mablagMari Markaziy bankda depozit shaklida saqlanadi, o‘z o‘mida 
Markaziy bank g‘aznaga o‘zining belgilangan me’yoridan ortiq foy- 
dasini o‘tkazadi;
banklaming banki hisoblanadi, tijorat banklari Markaziy bank 
mijozlari hisoblanadi, Markaziy bank ularning majburiy rezerv za- 
hiralarini saqlaydi, bu esa ularning ichki va tashqi faoliyatlarini na- 
zorat qilish va yo‘na!tirish imkonini beradi, tijorat banklari uchun 
eng oxirgi instansiya kreditori hisoblanadi (bunda Markaziy bank 
tijorat banklariga pul emissiyasi yoki qimmatli qog‘ozlar sotish yoMi 
bilan kredit beradi);
banklararo hisob markazi;
mamlakatning oltin-valyuta zahiralarini saqlaydi (mamlakat­
ning xalqaro moliyaviy operasiyalarini o‘tkazadi va toMov balansi 
holatini nazorat qiladi, xalqaro valyuta bozorlarida sotuvchi va xarid 
qiluvchi boMib maydonga chiqadi);
Markaziy bank pul-kredit (monetar) siyosatni olib boradi.
Bank tizimining ikkinchi pog‘onasi boMgan tijorat banklari quyi- 
digilarga boMinadi:
1. Universal tijorat banklari.
2. Ixtisoslashgan tijorat banklari.
Banklar ixtisoslashadi:
a) maqsadiga ko‘ra:
investision (investision loyihalami kreditlaydi); 
innovasion (ilmiy-texnik rivojlanishga beriladigan kreditlar); 
ipotekaviy (ko‘chmas mulk garovi hisobiga kreditni amalga 
oshiruvchi).
b) tarmoqlar bo‘yicha:
qurilish;
qishloq xo‘jaligi; 
tashqi iqtisodiy.
v) mijozlar bo‘yicha:
112

---

faqat firmalarga xizmat qiluvchi; 
aholiga xizmat qiluvchi va boshqalar.