X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

«Kimyoviy  xavf (KX)» -   bu  ogohlantirish  dushman tomonidan 
zaharlovchi moddalar yoki bakterial vositalar qoilash xavfi bo‘lganda 
yoki qoilanilganda beriladi. Ogohlantirish texnik vositalar yordamida 
beriladi,  joylarda  esa  ovoz  beruvchi  vositalar  orqali  takrorlanadi. 
Bu  ogohlantirishda  zudlik  bilan  yashirinish  joyiga  berkinish  yoki 
gazniqob va terini himoyalovchi vositalarni kiyish (plashch, rezinali 
etik, qo‘ lqop) lozim. Bu ogohlantirish zaharlovchi moddalar va bakterial 
vositalar  ishlatilganda gazniqobni kiyish (respirator yoki paxta-dokali 
bog‘lamani  emas)  o‘rinli  hisoblanadi.  Qoilanilgan  ommaviy  qirg‘in 
vositasi turi aniqlanguncha ma’lum vaqt o‘tadi, qoilanilgan vosita tez 
ta’sirli  o‘ta  xavfii  zaharlovchi  modda,  uni  respirator  tutolmaydi  deb 
hisoblanadi. Birinchi imkoniyat tug‘ilishi bilan, kerakli himoya vositasi 
kiyilgandan so‘ng  zudlik bilan kimyoviy zararlanish o‘chog‘idan havo 
oqimiga  perpendikulyar  biron  tomonga  chiqish  kerak.  Korxonalarda 
vaziyatga qarab boshqarma ko‘rsatmasiga asosan ish davom ettirilishi 
mumkin.  Ishchilar  albatta  himoya  vositalarini  qoilashlari  kerak. 
Yashirinish  joylarida  gazniqob  kiyilmasa  ham  boiadi,  ammo  oddiy 
berkinish joy lari bundan mustasno.
111

---

Asabni  falajlovchi  zaharlovchi  moddalardan  zararlanishning 
birinchi belgilari paydo bo‘lganda zudlik bilan shaxsiy aptechkadagi 
(SHA-2)  ziddi-zahami  (taren)  qabul  qilish  (til  ostiga  qo‘yiladi  va 
to la   erib  ketgunga  qadar  ushlab  turiladi).  Teri  va  kiyim-boshlarga 
zaharlovchi  moddalar  suyuq-tomchi  tarzda  tushsa,  darrov  kimyoga 
qarshi  shaxsiy  paketdagi  suyuqlik  yoki  sovunli  (ishqorli)  suvda 
ho'llangan  tampon  yordamida  o‘sha joylarga  ishlov  berish  kerak. 
Zararlanish  zonalaridan  chiqqandan  keyin  kiyimlarda,  himoya 
vositalarida  zaharlovchi  moddalaming  qoldiqlari  (bug‘lari)  boMishi 
mumkin, shuning uchun ularni buyruqsiz yechish tavsiya etilmaydi.
112

---

8-mavzu. TABIIY OFAT, FALOKAT VA 
FOJIA TA’SIRINi 
YO‘QOTISHDA AHOLINING TIBBIY TA’MINOTINI 
TASHKIL ETISH
Keyingi  vaqtlarda  favquloddagi  vaziyatlar  dunyo  miqyosida 
ko'payib borayotganligi, ko‘pgina davlatlaming barqaror riojlanishiga 
jiddiy  ta’sir  yetkazmoqda.  O ‘zbekistonning  iqlimi,  tabiiy  tuzilishi, 
tabiiy-geologik  sharoiti,  ishlab  chiqarish tarmoqlarining joylashuvi 
o‘ziga  xos  turli  FV  lar  yuzaga  kelishiga  sabab  bo‘ladi.  Shu  bois, 
mazkur  hududlarda  istiqomat  qilayotgan  aholining  xavfsizligini 
ta’minlash  o‘ta dolzarb va muhimdir. Buni inobatga olgan davlatimiz 
rahbarij'ati  mazkur  masala  bilan  maxsus  shug‘ullanuvchi  organ 
Respublika  Favqulodda  Vaziyatlar  Vazirligi  tashkil  etildi  (1996-yil
11-aprel).
Tabiiy ofat  deganda -  tabiatning  shunday  hodisasi tushuniladiki, 
bunda  fojiali  vaziyatlar  vujudga  keladi,  kutilmaganda  ko'pchilik 
aholining kundalik hayotiga zarar yetadi.
Tabiiy  ofatlarga  quyidagilar  kiradi:  suv  toshqini,  qor  ko‘chkisi, 
o‘rmon  va  torf  yonishi,  sel  oqimi,  tog‘  ko‘chkisi,  kuchli  shamol 
(dovul), ziizila va boshqa tabiat hodisalari.
Texnogen, tabiiy va ekologik turdagi favqulodda 
vaziyatlarning tasnifi
Favqulodda  vaziyat  -   odamlar  qurbon  bo‘lishiga,  ularning 
sog‘Iig‘i  yoki  atrof-muhit  ziyon  ko‘rishiga,  katta  moddiy  zarar  va 
insonlarning  hayot  faoliyati  izdan  chiqishiga  olib  kelishi  mumkin 
bo‘lgan yoki olib kelgan avariya, halokat, xavfli tabiat hodisasi, tabiiy 
va boshqa  ofatlar oqibatida rnuayyan hududda yuzaga kelgan sharoit. 
В unday sharoit  yuzaga  kelishida tabiiy,  texnogen,  ekologik,  harbiy
113

---

va ijtimoiy sabab alohida o‘rin egallaydi. Shu bilan birga  FV qamrab 
olgan hududning koiam i, yetkazilgan moddiy zaraming miqdori ham 
turii xil bo‘ladi.
Favqulodda  vaziyatlar  ulaming  vujudga  kelish  sabablariga 
(manbalarga)  ko‘ra tasnif qilinadi  va  ular  ushbu  vaziyatlarda  zarar 
ko‘rgan odamlar soniga,  moddiy zararlar miqdoriga va koiamlariga 
(hududlar chegaralariga)  qarab  lokal,  mahalliy,  respublika  va trans- 
chegara turlariga boiinadi.