X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

78

---

6-jadval
Sbamolning 
tezligi  m/sek
Kechasi
Kunduzi
Ochiq
havo
Yarim
ochiq
havo
Bulutli
havo
Ochiq
havo
Yarim
ochiq
havo
Bulutli
havo
grmiya
0.5
Inversiya
Konvensiya
0.6-2.0
2.1-4.0
Izotermiya
Izotyermiya
Eslatma: yer yuzasi qor bilan qoplangan vaqtda  izotermiya  holati 
va kamdan-kam  inversiya holati  kuzatiladi.
Zaharlovchi  modda  bulutining  atmosferada  tarqalish  chuqurligi 
chet  ei  adabiyotida  keitiriimagan,  lekin  sanoat  korxonalarida  ishlab 
chiqarish  jarayonida  paydo  bo‘lgan  zararli  bulutlaming  tarqalish 
tezligi o‘rganilgan.
3) 
Kimyoviy  zararlanish  o‘chog‘ida  qo‘llanilgan  zaharlovchi 
moddaning turg‘unligi aniqlanadi, ya’ni shu joylarda himoyalanmasdan 
qolgan  kishilaming  zararlanish  vaqti 
aniqlanadi.  Zaharlovchi 
moddaning  turg‘unligi  fizik-kimyoviy  xossalariga,  havo  va  yerdagi 
tuproqning haroratiga,  shamol tezligiga, yog‘ingarchilik va joylaming 
xususiyatiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Zaharlovchi  moddaning  tuig‘unligi 
soat  va  kunlar  bilan  o‘lchanadi.  0 ‘rmonlar  ichida 
zaharlovchi 
moddaning  turg‘unligi  10  barobar ko‘p boiadi.  Qish vaqtida zarin 
moddasi  1  sutkadan  5  sutkagacha  saqlanib  turadi.  Vi-gazlari  esa 
bir  oydan  ortiq  vaqtgacha  saqlanib  turadi.  Kimyoviy  zararlanish 
o‘chog‘ining chegarasi aniqlanganidan  so‘ng kimyoviy qidirib topish 
(razvedka)  boiinmasiga 
vaqti-vaqti 
bilan  zararlangan  o'choqni 
umumharbiy kimyoviy qidirib topish asbobi yordamida tekshirib turish 
vazifasi  yuklatiladi.  Zararlanish  o‘ehoqlarida  zaharlovchi  moddalar 
aniqlanmasa  ogohlantiruvchi  belgilar  olinadi. 
Shuni  esda  tutish 
lozimki. yog‘ingarchiIik zaharlovchi moddaning turg‘unligiga turlicha
79

---

ta’sir etadi. Agar yomg‘ir  yog‘sa  zaharlovchi moddalar tezda yuvilib 
ketadi va  suvda gidrolizlanib tezda parchalanadi. Qor yoqqan vaqtda 
esa zaharlovchi moddalaming turg‘unligi uzoq muddatgacha saqlanib 
qoladi.
Shamol  zaharlovchi  moddalaming  bug‘lanishini  tezlashtiradi, 
buning  natijasida  joylarda  zaharlovchi  moddalaming  turg‘unligi 
kamayib  ketadi.
4) Shaxsiy tarkibning himoya vositalar idabo‘lish vaqti zaharlovchi 
moddalaming turg'unligiga qarab taxminan  belgilanadi.
5)  Zaharlovchi  moddalaming  bug‘lari  va  aerozollari  tarqalgan 
zonalarda hamda zararlanish o‘choqlarida shaxsiy  tarkib tomonidan 
sanitar yo‘qotishlar  ehtimoli  borligi  aniqlanadi.
Zaharlovchi  moddalarni  qoilashdan  asosiy  maqsad  dushman 
shaxsiy  tarkibini tez vaqt ichida ko‘p miqdorda safdan chiqarish va 
safdan chiqqanlaming ko'pchiligining nobud bo'lishiga  erishishdir. 
Shuning uchun Amerika matbuotida shu maqsadlarga erishish uchun 
(agar 
zaharlovchi  moddalarni  qoMlash  talab  qilinadigan  bo‘lib 
qolsa),  vi-gazlari  va  iprit  zaharlovchi  moddalarini  qo'Ilash  ustida 
ko‘p  gapirilmoqda.  Ushbu  zaharlovchi  moddalar  qoilanilganda 
dushmanning  shaxsiy  tarkibi qayerda bo‘ lishiga qaramasdan ulaming 
teri qavati zararlanganligi kuzatiladi.
80

---