V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

Meyoriy ish sharoitlarida
havfsizlikni taminlash choralari quyidagicha; 
izolyatsiya, tok o’tkazuvchi qismlarni oldiga to’siqlar o’rnatish; havfsizlik 
blokirovkalarni qo’llash; orentasiyani ta’minlash; elektr tarmoqlarni yerdan 
izolyatsiyalash; yerga ulanib qolgan tokni hajm qismini kompensatsiyalash; 
himoyalovchi qisqa tutashuv tashkil qilish; kichik kuchlanishni qo’llash; 
izolyatsiyalangan maydonchalarni qo’llash; potensiallarni tenglashtirish. 
Avariya sharoitida
(izolyatsiya lat olgan sababli tok yurmaydigan qismlarga 
kuchlanishni o’tib ketishi) ishlab turgan elektr qurilmani havfsizligini ta’minlashda 
quyidagi choralar qo’llaniladi: himoyalovchi yerga ulash (zazemleniya); nollanish 
(zanuleniya); himoyalovchi o’chirish; ikki qavatli izolyatsiyani qo’llash; ish joyini 
izolyatsiyalash; baland kuchlanishdan past kuchlanishga o’tishida himoya 
choralrini qo’llash. 
Elektr qurilmalarni turlariga, oziqa manbai sharoitlariga (kuchlanish qiymatlari, 
neytral holati) va ishlatish sharoitlariga (atrof muhit) qarab havfsizlik taminlashida 
jamlanganlik choralari qo’llaniladi. 
Elektr izolyatsiya
bu dielektrik qatlami (tok o’tkazmaydigan qatlam), yoki 
dielektrkdan tayyorlangan uskunani izolyatsiyasi, yoki tok o’tkazuvchi 
elementlarni boshqa qismlardan ajratilib qo’yish. 
Elektr uskunalarida quyidagi izolyatsiya turlari qo’llaniladi: 
-ishchi izolyatsiya elektr qurilmalarini tok o’tuvchi qismlaridagi havfsizligini 
ta’minlovchi elektr izolyatsiyasi; 
-qo’shimcha izolyatsiya-ishchi izolyatsiyani lat olishi havfi bo’lsa, elektr 
qurilmani himoyalash uchun qo’llaniladigan qo’shimcha izolyatsiyasi; 
-ikki qavatli izolyatsiya ishchi va qo’shimcha izolyatsiyalardan tashkil topgan 
izolyatsiya; 
-puhtalangan izolyatsiya ikki qavatli izolyatsiyani darajasiga ega bo’lgan, 
yahsxilangan ishchi izolyatsiyasi; 
Izolyatsiyani elektr sxemasi uchta parallel ulangan shohchalaridan iborat. 
Birinchi shoxchada-kondetsatordan (C1) iborat. Dielektrik izolyasiyasini 
o’tkazuvchanligini hajmi bilan tavsiflanadi va geometrik o’lchamlari bilan 
aniqlanadigan. Kuchlanish paydo bo’lishi bilan kondetsator zaryadiga teng 
bo’lgan, dielektik polyarizasiya tok hosil bo’ladi. Undan o’tayotgan tok impuls 
hosiyat ega bo’lib-tezkor polyarizatsiya toki ( i b.pol ) deb ataladi. 
Ikkinchi shoxchada-ketma-ket ulangan kondensator (C2) bilan faol qarshiligi 

---

17
(R2) joylashgan. Bu shoxcha polyarizasiya jarayonini asta-sekin o’tish bilan 
tavsiflanadi. Kondensator (C2) izolyasiyani tuzilishi va dielektrik hususiyatlariga 
bog’liq. Kondensator (C2) vaqt-vaqti bilan o’qlanib (zaryadkalanib) turadi va shu 
vaqt zanjirni doimiy vaqti (t=R2C2) bilan aniqlanadi. O’qlanish vaqti ko’paygan 
sari shunchalik qarshilikni (R2) qiymati katta bo’ladi, ya’ni dielektirik xossalarini 
sifati yahshi bo’ladi. Shu shohchadan o’tayotgan tok polyarizatsiya toki deb ataladi 
va vaqt o’tishi bilan sekin kamayib boradi. 
Tezkor polyarizatsiya tok bilan sekin polyarizatsiya tokini 
qo’shimchasini,