Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги олий уцув юртлари талабалари



Download 9,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/70
Sana03.04.2022
Hajmi9,88 Mb.
#526811
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   70
Bog'liq
Bozor iqtisodiyoti asoslari (M.Rasulov)

7-жадвал
Социализм ва бозор ицтисоднётв тизимлари асослариви тацкослаш
Тизим асос лари
Социалистик икгисодист 
тизими га хос асослар
Бозор иктисодиёги 
тизими га хос асослар
Мулк шакллари
Давлат мулк шаюти
Хусусийлаштирилган 
мулк шакллари
Бошкдриш усули
Ялпий планлаштириш
Ракрбат
Бахо тизими
Давлат бахоси
Эркин бахо
Манфаатлар устунлиги
Ижтимоий манфаат
Шахсий манфаат
Жадвалда иктисодий асослар так^осланган булиб, совет 
империяси даврида давлат мулки, планлаштириш, давлат 
бахоси ва ижтимоий манфаат хукмронлик кдлганлиги ту- 
файли бозор муносабатлари ривожининг шароити булма- 
ган. Чунки бозор муносабатлари учун буларнинг бутунлай 
акси булган хусусийлаштирилган мул к шакллари, рак;о- 
бат, эркин бахо ва шахсий манфаат асос булиши керак.
Узбекистон хам шу совет империяси таркибида булган- 
лиги сабабли нобозорча ик^исодий жараён шароитида булди 
ва бунинг барча окдбатлари Узбекистон ик^исодиёти учун 
тааллукуш булди. Салбий таъсир Узбекистон учун кучлирок, 
булди. Бу икки холат, яъни “капитализмсиз тараккиётнинг” 
окибатлари ва ишлаб чикдришнинг хом ашё йуналишида 
булиши билан белгиланади.
Маълумки, Узбекистонда капиталисток муносабатлар 
ривожланмади ва бусиз социалистик хужалик деб аталмиш 
тизим яратилди. Энг мухими тадбиркорлик-сохибкорлик ва 
ёлланма мехнат муносабатлари ривожланмади. Бунинг, уму- 
ман тарак^иёт учун, айник;са индустрлаштиришни тула амалга
www.ziyouz.com kutubxonasi


ошириш, товар ишлаб чик,аришни таракдий этгириш ва бо- 
зор ик^исодиётини юзага келтириш учун а^амияти катта- 
дир.
Амалиёт шуни курсатдики, капиталистик м уносабат- 
лар цивилизацияга хос юк,ори даражали иктисодиётни 
ярата олди. Шунинг учун 
капитализм даврини сакраб 
утиш муваффа^ият эмас, балки катта йУкотиш, маълум 
даражада инсоният бойлигидан ма\рум булиш, ж ам и ят 
яратган катта зарурий тажрибадан, уз тарак,к,иётини таъ- 
минлашдан ма^рум булишдир. Энг му^ими ик,тисодий та- 
рак^иётни маъкул булган бозор муносабатларисиз паст 
самарали, келажаксиз нобозор йули билан борлаб куйиш
эди.
Социалистик ш^гисодий тизим узининг ягона халк, хужа- 
лиги комплекси билан республикалар икгасодий тараккиё- 
тида тенгсизлик, уларнинг уз халк^ари манфаатларини чет- 
лаб утишга асосланиб келди.
Узбекистоннинг бозор тарихи билан таниш иш ш уни 
курсатадики, тараккиётимизда тула бозор иктисодиёти 
даври, бозор муносабатлари тизими даври булмаган. А л- 
батта бозор муносабатлари мавжудлиги жуда катта та- 
рихга эга, у узок вак,тлардан бери мавжуд, лекин у ик,ти- 
содий тизим даражасига ета олмаган ва унинг учун зарур 
шарюит яратилмаган, бунга имконият ?^ам булмаган. Ш унта 
кУра Узбекистонда бозор жуда тараккий этган даврлар 
булган ва шу даврларни тиклаш им из ва кайтариш им из 
зарур, дейиш, юмшокрок к,илиб айтганда, уринсиздир. 
Чунки у *акик;атга турри келмайди ва илмий асосга эга 
эмас.
Хозирги Узбекистонимиз худудида бозор, бозор муноса­
батлари булганлиги туфайли уларнинг икгисодий таъсир 
даврлари булган. Аммо бу бозор иктисодиёти хукмрон эди, 
деган суз эмас. Бозор икгисодиёти учун, албатга ишлаб чи- 
кариш факат товар айирбошлашга аталган булиши зарур, 
яъни капитализмда булганидек, бутун бойлик товар ш ак- 
лида намоён булиши, айирбошлаш оркалигина ма^сулотлар 
истеъмолга тушиши керак.
Хатгоки бозор муносабатлари нисбатан юкрри даражада 
булган Россия мустамлакасининг кейинги йилларида *ам 
товар ишлаб чик;ариши \укмронлиги, товар айирбошлаш
www.ziyouz.com kutubxonasi


умумийлиги таъминланмаган эди. Товар ишлаб чик;ариши 
шу билан бирга бозор учун ик^исодий асос булиб хисобла- 
нади. Чунки айирбошлашни авж олдириб, унинг янги-янги 
шаклларини павдо этади, яъни товар-пул муомаласи тарак,- 
к,ий этади, савдо ривожининг юк,ори даражаси ва унинг 
турлилиги таъминланади.
Бозор шароитида энг му\ими талаб ва таклиф каби бо­
зор икгисодиётининг хал кщувчи категориялари уз таъсир- 
ларини кенгайтириб бориши та^озо этилади. Бу эса ^з на- 
вбатида, ишлаб чикдришнинг истеъмол устидан булган хук- 
мрон таъсирини йук; кдпиб, инсон манфаатини олдинга 
суришни талаб кдпади.
Узбекистонда товар ишлаб чикдрилиши ривожи ва унинг 
умумийлиги, юдори даражаси урнига натурал хужалик 
асос булиб, бозор муносабатлари тизими у ёкда турсин, 
умуман, улар харакати учун шароит хам мавжуд булмаган. 
Узбекистонда бозор муносабатларига утиш, бозор ицти- 
содиётини шакллантириш учун мустак^л миллий ик,тисо- 
диёт асос булиб, айтиш мумкинки, тарихимизда бирин- 
чи марта бозор иктисодиёти юзага келадики, бу унинг 
поёнсиз истицболини, юксак даражада ривожланишини 
таъминлайди.
Х АЛК,Х^Ж АЛИГИНИНГ УМ УМ ИЙ ХОЛАТИ
Бозор икд-исоди бошланрич даврининг шароити Узбе­
кистонда товар иш лаб чи^аришнинг паст даражадалиги- 
дан ташкдри яна бир неча хусусиятлар билан белгилана- 
ди. Буларнинг ичида эн г мухимларидан булган мавжуд 
ик,тисодий алок;алар, халк, хУжалиги тузилиши, умумий 
техник крло^лик кабиларга алохида эътибор бериш ке- 
рак 
Юдорида айтиб утганимиздек, собик, совет дав- 
ри хужалигида иктисодий ало^алар ягона комплекс асо- 
сида юзага келган булиб, республикалар уртасидаги ик?и- 
содий борлик^шк жуда кучли ва ишлаб чик,ариш ривожи 
бир томонлама мазмунга эга эди. Узбекистон эса асосан 
хом ашё йуналишида булиб, у хам жуда ихтисослашган 
эди. Асосан к;ишлок хужалиги баъзи техник экинларга 
мослашиб, пахта хом ашёси, пилла, ^оракул кабиларги- 
на ривожланганди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Узбекистонда сан оат ншлаб чицариши
(1993 й., 
%
\исобида)
Соф, тармо^пар
Умумийга, % хисобида
Ишлаб чикдриш воситалари ишлаб чикэриш
71,2
Истеъмол буюмлари ишлаб чикдриш
28,8
Орир саноат
58,9
Енгил саноат
23,6
Озиц-овк^т саноати
12,3
Машинасозлик
12,7
Жадвал рак;амларидан куриниб турибдики, истеъмол бу- 
юмлари ишлаб чикдриш жуда паст даражада булган. Айник;- 
са, ози^-овкдт саноатининг хиссаси жуда оз эди. Орир сано- 
атнинг машинасозлиги факдт 12,7 фоизга тенг булиб, асо- 
сан хом ашё ишлаб чик,аришдан иборат булган. Уй-рузгор 
машиналари деярли ишлаб чикдрилмаган (Самаркдндца со- 
вутгичлар ишлаб чикдриш корхонаси булган холос).
Деярли саноатнинг барча тармокдари бошк.а республика- 
ларда жойлашган корхоналар мадсулига боглик, булган. И ш ­
лаб чикдриш ва шахсий истеъмол мадсулотларининг акса- 
рият кдсми бошкд республикалардан келтирилган. Бир суз 
билан айтганда, ишлаб чи^ариш тула долда четга боглик; 
булиб, халк; хужалик тизими чет манфаатларга асосланган 
ва республика манфаатидан бутунлай четда булган. Бутун 
мамлакатни пахта билан тУла таъминлаган республикамизда 
Хатго чит ва тайёр кийимларнинг анча кдсми четдан келти­
рилган.
Эндиги вазифа республикамиздаги мавжуд ик,тисодий 
алокдларни принципиал равишда кдйта тузиб, унинг бозор 
талабига мослашувини таъминлашдир. Шунингдек, халк 
хужалиги тузуми дам республика манфаати ва бозор талаби 
асосида аста-секин узгартирилиб, х,озирги замон талаби асо- 
сида, яъни бозор муносабатларига утиш талабларига мосла- 
шиш даркор.
11 


Download 9,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish