Ҳуқуқ кафедраси

Кулгилилик. Эстетик тафаккур тарихида кулгилилик бир қадар кенг ўрганилган. Жумладан, Афлотун ожиз ва лаёқацизларни кулгили одамлар, дейди. Арасту фикрича, кулги айрим хатоликлар ҳамда кишиларга озор этказмайдиган ва зарар келтирмайдиган хунукликни келтириб чиқаради. Инсондаги баджаҳллик, сускашлик, зиқналик, субуцизлик, иззатталаблик, шуҳратпарастлик каби иллатлар кулгилилик учун объэкт бўлади. Ўрта асрларга келиб кулгилиликка инсоннинг Худога бўлган эътиқодини сусайтирувчи восита сифатида қаралди. Хусусан, бу даврда «Ислом дини кулгини инкор этади», - деган фикрлар ҳам юзага келди. Аслида эса Ислом динининг муқаддас манбаларида кулги ва кулгилик улуғланади: ҳадисларда «Кулдирувчи ҳам, йиғлатувчи ҳам Оллоҳ таолодир!»-дейилади.
Кулгилилилк бошқа нафосатли ҳодисалар сингари фақат объэктив томонга эга бўлмай, субъэктив томонларни ҳам ўзида бирлаштиради. Кулгилиликнинг субъэктив томони - кенг маънодаги ҳазил (юмор) туйғусидир. (Молер ҳазил туйғусини инсонни ҳайвондан ажратиб турадиган хусусияти деб атаган эди.) Ҳазил - инсонлараро муносабатларни табиий ва эркин идрок этиши, турли беўхшов зиддиятларни англаган холда уларга нисбатан оқилона кулги билан жавоб бериш қобилиятидир.
Кулги табиатан демократик мазмунга эга бўлиб, барча одамларни бир-бирига қовуштириб бараварлаштиради, чунки кулишаётган одамлар ўзаро тенглашадилар. Кулги эскилик билан курашнинг омилкор воситасигина бўлиб қолмай, балки инсоннинг куч-қудрати ва озодлиги тимсоли ҳамдир. Кулги беқиёс ранг-баранглик, хилма-хил қирраларга эга бўлиб, майин, рағбатлантирувчи, ҳушфеъл ҳазил туйғусидан тортиб, то аёвсиз аччиқ истеҳзогача бўлган кенг доирада амал қилади.
Хажвия - жамият, инсон фаолиятидаги иллатлар ва уларнинг оқибатлари, олам мукаммаллиги ва инсон идеалларига номувофиқ келишини кўрсатиб берувчи кулги туридир. Лекин машара, мазах каби кулги турлари ҳам борки, улар эстетик тарбия воситаси бўлолмайди. Аксинча, улар моҳиятан инсонни қоралашга, уни ҳафа қилишга, обрўсизлантиришга қаратилган бўлади. Бу кулгининг ўта зиддиятли ва ғайриахлоқий кўринишидир. Шу боис машара фисқу-фасоднинг муқаддимаси саналади. Мазаҳ қилиш ибосиз сўз билан инсонга дахл этмоқ демакдир. Мазаҳ қилиш, калака қилиш, ўзганинг устидан, жисмоний камчилигидан кулиш машаранинг реал воқеликдаги кўринишларидир.
Умуман олганда, эстетиканинг мезоний тушунчалари (категориялари)ни бир-бири билан доимий ҳамкорликда мустаҳкамланиб боради. Айниқса, бу жараёнда гўзаллик категорияси боғловчи вазифасини бажаради. Шунинг учун фожиавийликда, улуғворликда, хунукликда ҳам гўзаллик унсурларининг учраши бежиз эмас