Қушлар: Лочинсимонлар туркуми Falconiformes Қарчиғайлар оиласи Accipitridae Арихўр – Pernis apivorus

Оқбош қумой – Gyps fulvus (Hablizl, 1783)

Ташқи кўриниши. Йирик йиртқич қуш. Қанотларини ёзгандаги кенглиги 2,4-2,8 м га етади, оғирлиги 6-12 кг гача етади. Қанотлари кенг ва узун, думи кенг ва калта бўлади. Танаси оч жигар ранг ёки оч қўнғир тусда, думи ва қанотлари қора бўлади. Тасқарага ўхшаб кетади, лекин бир оз кичиклиги ва патлари оч рангда бўлиши билан ундан фарқ қилади. Боши ва бўйни бошқа тасқараники каби патсиз бўлиб, оч майин пар билан қопланган, бўйни атрофидаги патлари узун бўлиб, оч рангли ёқаси ҳосил қилади. Парвоз қилиб учади.

Тарқалиши. Жанубий Европа, Шимолий Африка, Ғарбий, Ўрта ва Марказий Осиё, Ҳиндистонда тарқалган. Ўзбекистондаги барча тоғ тизмаларида яшайди (Ғарбий Тёншон, Ғарбий Помир-Олой, Бўкантов, Томдитов қолдиқ тоғлари) ва озиқа кетидан Қизилқум чўлига кўчади.

Ҳаёт тарзи. Уялаш жойлари - тоғларнинг пастки ва ўрта қисмлари. Тоғларда ўтроқ яшайди, лекин озиқа кетидан узоқ текисликлар, шу жумладан ҳайдаладиган ерлар ҳам учиб келади. Жуфтликлари доимий. Уялаш даври оқбош қумойда 5.5 ой давом этади. Қояларда уялайди, баъзан 20 тадан жуфт бўлиб колония ҳосил қилади. Феврал–мартда 1 та (кам ҳолларда 2та) тухум қўяди ва 53 кун ота-онаси босиб ётади. Полопонлари апрел якуни - май бошларида тухумдан чиқади, августдан эса уча бошлайди. Оқ бошли қумой типик ўлаксахўр, яъни ёввойи ва хонаки ҳайвонлар мурдалари билан озиқланади. Тасқара каби, баландликда учиб озиқа излайди.

Сони. Ҳозирги замонда ёввойи туёқлилар ва коракул қўйлар сонининг камайиши, браконерлик натижасида оқбошли қумой сони камайиб бормоқда. Ундан ташқари ветеринарияда ишлатиладиган айрим дорилар қушларга заҳарли таъсир қилади. Дорилар қушнинг танасига ўлиб ётган ҳайвонларни еганда киради. Ҳозир Ўзбекистонда 140 га яқин жуфти, шу жумладан Нурота тоғ тизмасида 70 га яқин жуфти уялайди.

Ҳолати. Ўзбекистон Қизил Китобига 3 (NT) - заифга якин тур тоифасида киритилган. Ҳалкаро, Россия, Қозоғистон ва бошқа давлат Қизил китобларга ва CITESнинг II Иловасига киритилган.

Хўжалик аҳамияти. Бошқа ўлаксахўр қушларга ўхшаб, оқбошли қумой табиий санитар сифатида табиатга ва чорвачиликка катта фойда келтиради.