|
Úshinshi, jer huqıqı arnawlı oqıw kursı bolıp esaplanadı. Onıń oqıw kursı sıpatındaǵı kólemi, mazmunı hám maqseti hár qanday dárejedegi oqıw orınları ushın hár qıylı bolıwı múmkin. Jer huqıqı oqıw kursı sıpatında qaralıp, olar bir-birine usamaydı hám bir-birin tákirarlamaydı.
Jer haqqında payda bolǵan hár qanday qatnasıqlar hám siyasiy qatnasıqlardı hám jer huqıqınıń predmetin quray bermeydi. Olarǵa jer múlki, olardan paydalanıw hám qorǵaw menen baylanıslı bolǵan qatnasıqlar kiredi. Bul qatnasıqlar qısqasha jer qatnasıǵı dep ataladı.
Jer qatnasıǵınıń sheńberi júdá keń bolıp, tek ǵana jer huqıqı normaları menen tártipke salınbaydı. Jer huqıqı normaların hákimshilik huqıq buzarlıq Ózbekstanda jer huqıqı óz tártibine, predmetine iye. Bizge belgili huqıq predmeti siyasiy xızmet procesinde payda bolıp, nızam hújjetleri menen tártipke salınatuǵın erkin qatnasıqlar túsiniledi. Ulıwma atap ótilgen usı qaǵıydaǵa tiykarlanıp aytıw múmkin, jer huqıqınıń predmeti, yaǵnıy onıń tártipke salıw sheńberine qısqa qılıp aytqanda jer haqqında payda bolatuǵın erkin siyasiy qatnasıqlar kiredi.
Awıl xojalıǵı kooperativ (shirket xojalıqları), fermer hám diyqan xojalıqlarınıń jerden paydalanıw huqıqı bir ǵana jer huqıqı normaları menen tártipke salınbastan, bálkim agrar huqıq normaları menen de tártipke salınadı.
Sonday-aq, jer huqıqı qatnasıqları agrar, xojalıq, puqaralıq, hákimshilik, qarjı hám basqa huqıqlar menen de tártipke salınadı. Jer huqıqı qatnasıǵı basqa huqıq normaları menen tártipke salınǵanda óziniń tábiyatı hám xarakterin joytpaydı. Jer qatnasıǵı ob’ekti esaplanǵan jer, xojalıq júrgiziw hám óndirislik procesin qamtıp almaydı.
Jer huqıqınıń hám jer haqqındaǵı nızam hújjetleriniń tiykarǵı wazıypaları Jer kodeksiniń 1-stat’yasında kórsetilgenindey házirgi hám keleshek áwladlardıń máplerin gózlep jerden ilimge tiykarlanǵan tárizde, aqılǵa uǵras paydalanıw hám onı qorǵawdı, topıraq ónimdarlıǵın tiklew hám arttırıwdı, tábiyiy ortalıqtı saqlaw hám jaqsılawdı, xojalıq júrgiziwdiń barlıq formaların teń huqıqlılıq tiykarında rawajlandırıw ushın shárayat jaratıwdı, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń jer uchastkalarına bolǵan huqıqların qorǵawdı támiyinlew maqsetinde jer qatnasıǵın retlestiriwden, sonday-aq bul salada nızamdı bekkemlewden ibarat.
Jer qatnasıǵınıń ob’ekti sıpatında mámleketlik jer qorı hám jer uchastkaları xızmet etedi. Bunda jer ápiwayı tábiyat ob’ekti yamasa onıń bir bólegi sıpatında emes, bálkim adamlar tárepinen onıń hár túrli paydalı táreplerin, ónimlerinen paydalanıw maqsetinde óndiris procesinde tartılǵan ekonomikalıq kategoriya, dep qaralıwı kerek. Paydalanıwǵa yamasa basqasha tárizde ekonomikalıq mexanizmlerge tartılmaǵan jer, agrar mámleket yurisdiksiyasında bolsa, onıń aymaǵı bolıp qala beredi.
Jer Ózbekstanda mámleketlik múlk huqıqınıń ob’ekti bolıp esaplansa da, ayırım jaǵdaylarda pul birligine iye bolǵan tovar sıpatında da qaralıwı múmkin. Jer nızamında jerdiń ayırım uchastkaları satılıwı, ijaraǵa beriliwi, miyras etip qaldırılıwı hám girewge qoyılıwı atap ótilgen.
Jer huqıqı tártipke salatuǵın jer qatnasıǵınıń sheńberin hám shártli ráwishte anıqlaw múmkin. Bul jer huqıqı predmetine jer menen baylanıslı barlıq qatnasıqlar da kire bermesligin anıqlaw ushın kerek. Jer huqıqı jer menen baylanıslı, lekin ekonomikalıq sıpatlamaǵa iye bolmaǵan, yaǵnıy paydalanıw hám qorǵawǵa baylanıslı bolmaǵan qatnasıqlardı tártipke salmaydı.
Mısalı, jer hákimshilik - aymaqlıq basqarıw qatnasıǵında ob’ekt sıpatında xızmet etip atırǵan bolsa da, bunda ol mámleket hákimshiliginiń tásir etiw sheńberi sıpatında qaralıp, bul tarawdaǵı qatnasıqlar mámleket yaki hákimshilik huqıq normaları menen tártipke salınadı. Demek, jer huqıqınıń predmeti dep, jer huqıqı wazıypasına juwap beretuǵın, jerge salıstırǵanda múlkshilik, onnan paydalanıw hám qorǵaw boyınsha payda bolatuǵın siyasiy qatnasıqqa (jer qatnasıǵına) aytıladı.
Jer huqıqınıń jerge tiyisli qatnasıqlardı tártipke salıw ushın qaratılǵan usılları tómendegishe:
Do'stlaringiz bilan baham: |
