Uranni yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish usulida qazib olish

5 ERITILGAN URAN MINERALLARINING RUDASIZ JINSLAR TARKIBIGA SINGISH JARAYONINING MEXANIZMI VA KINETIK QONUNIYATI
Eritilgan uranlarning singib ketishi eng asosiy fizik-kimyoviy hodisalar tarkibiga kiradi hamda yer ostida yuz beradi. Bunda erigan uran minerallari suyuq holatda suv o'tkazmaydigan qatlam tarkibiga singib ketadi.


88




O'tkazuvchanlikka ega bo'lmagan ruda qatlami qatlamlaridan (prosloev) uranni diffuzion ishqorlashda singish o'tkazuvchan qumli va glinali ruda chegarasida eritilgan uranning turli konsentratsiyalarini mavjudligida sodir bo'ladi. Yutuvchi jinsdagi filtratsiyaning yo'qligi rudani yotish joyida metallni qazib olish usuliga xos maxsus jarayondir. Yutilish nedrda uranni yo'qotilish shartlaridan birini belgilovchi salbiy jarayonlar soniga kiradi.
Bajarilishi sharoitiga ko'ra singish jarayoni tuzlarning diffuziya holatiga o'xshaydi: har ikki holatda ham ionlar ko'chishi harakatsiz jinslar eritmasida amalga oshiriladi. Ammo jinslarda tuzlar diffuziyasi va yutilish mexanizmining o'xshashligi bilan bir qatorda bu jarayonlarda bir qator farqlar mavjud:

1. 
   tuzlar odatda suvda yaxshi eriydi, uranning kirishi esa eritmaning (kislota, natriy karbonat) uzatilishi bilan birga bo'ladi. Bu holda tog’ jinslarining fizik va fizik-kimyoviy xossalarida chuqur o'zgarishlar sodir bo'ladi (jins komponentlarini eritish va chiqarib olish, g'ovaklarda kimyoviy cho'kindilar va gazli fazaning hosil bo'lishi va boshqalar);
   
2. 
   sulfat kislota eritmalarida uran kationlar ko'rinishida mavjud bo'ladi, u yutilgan glina kompleksi kationi bilan ion almashinuviga qodir.
   

Singish jarayoni eritilgan uran va eritmaning yutuvchi jinsga bir vaqtda o'tish sharoitida sodir bo'ladi. Uran va eritma o'tkazish tezligi munosabatiga bog'liq holda uranning yutilish mexanizmi har xil bo'lishi mumkin 5.6-rasm). Bir holda uranning yutilishi eritmaning (“cheksiz” diffuziya) uzatilishi bilan chegaralanmagan sharoitida amalga oshiriladi, boshqa holatda u eritmaning (“cheklangan” diffuziya) almashtirilishi bilan boshqariladigan sharoitlarda sodir bo'ladi.


89