Universiteti geografiya kafedrasi 5610200-Mexmonxona

Turizmni tasniflashda anketa-so’rovnomalaridan foydalanish

T\r	Qo‘yilgan savollar	Javob (ko‘rsatib o‘tilgan javoblardan birini tanlang va qo‘shimcha savollarga aniqlik kiriting)	Natijalar
			% hisobida
	Kasbingiz	Tadbirkor	18
		Pedagog	23
		Boshqa soha vakillari	59
	Sayyohlikkka bo‘lgan munosabatingiz	Ijobiy	63
		Salbiy	18
		Befarqman yoki o‘ylab ko‘rmadim	19
	Qay bir sayyohlik turi	Tarixiy turizm	47

	Sizga ma‘qul	Diniy turizm	30
		Turizmning boshqa turlari	23
	Siz ma‘lum bir turizm turini tanlashda nimani asos qilib oldingiz	Imkoniyatimni	17
		Yuzaga kelgan sharoitni	10
		Oldimga qo‘ygan maqsadni	73

Shunday qilib turizmni sinflashtirishda sayyohning nima maqsadda 24 soatdan 6 oygacha safar qilishi va mehnat vazifasiga kirmagan hayot faoliyati asosiy ko‘rsatgich ekanligi viloyatning turistik imkoniyatlarini jadval orqali ochib berishda qo‘l keldi.

Turizmning maqsadiga qarab tasniflanishi
T/r	Turizm turlari	Turizmning maqsadi
	Tarixiy turizm	Joyning tarixini o‘rganish
	Diniy	Diniy qadamjoylarni ziyorat qilish
	Rekreatsiya	Dam olish va xordiq chiqarish
	Nozo (tibbiyot) turizmi	Salomatlikni tiklash va reabilitatsiya qilish
	Sport turizmi	Joyning sharoitidan jismoniy tarbiyaga erishish
	Agro yoki qishloq turizmi	Agrar sohani o‘rganish orqali aniqlash	qishloq	xo‘jaligini
	Ekstremal turizm	An‘anaviy yoki noan‘anviy ekstremal holatda dam olish va xordiq chiqarish
	SHop turizmi	Joy sharoitidan tijorat bilan shug‘allanish
	Ekologik turizm	Ekotizimlarga tashrif buyurish muhitni muhofaza qilish	orqali	atrof tabiiy
.	va h.k.	Muayyaan maqsadlarni ko‘zlash

Yuqorida biz tarixiy turizm ta‘rifini misol tariqasida berdik. U jahon turizm industriyasida qadimdan eng ommalashgan turizm turi bo‘lib hisoblanadi. CHunki har bir davlat va millatning o‘z tarixi bor va uni tasdiqlovchi qadamjoylari mavjud. Har bir davlat yoki ma‘muriy birlik o‘zining tarixiy yodgorliklari, muzeylari va obidalari orqali keng jamoatchilik oldida milliy qadriyatlarni targ‘ib qiladi, ma‘naviyati va ma‘rifati namoyon etadi. Bunga O‘zbekistonning dunyoga mashhur bo‘lgan Samarqand, Buxoro, Xiva, SHaxrisabz, Toshkent, Namangan kabi shaharlarida hanuzgacha saqlanib qolingan va respublikamiz mustaqilligi tufayli kundan kunga o‘z ko‘rkini hamda sayyohlik jozibadorligini oshirib borayotgan tarixiy obidalari va arxeologik manbalarini misol qilib olsak bo‘ladi. Tarixiy turizmning maqsadi: sayyohlik tashkil etilgan joyning yoki ob‘ektning tarixi bilan tanishtirish orqali milliy qadriyatlarni saqlash, ma‘rifatni targ‘ib qilish va ma‘naviyatni yuksaltirishga qaratilgan sayyohlik turidir.

Diniy turizm tarixiy turizm kabi eng qadimiy sayyohlik turlaridan biridir. Uning maqsadi asosan uchta vazifani o‘z tarkibiga qamrab oladi. Birinchisi, diniy aqida, farz va urf-odatlarni shaxs tomonidan ro‘yobga chiqarishga xizmat qilish. Bunga musulmonlar, ya‘ni islom dinini e‘tiqod qiluvchilarning 5 ta farzlaridan biri bo‘lib hisoblangan ―Xaj‖ va ―Umra‖ safarini ado etishlari uchun Saudiya Arabistonidagi Makka va Madina shaharlariga qiladigan sayyohatlari. Katoliklarni Italiya hududida joylashgan va alohida bir mamlakat tariqasida ro‘yxatga olingan hamda Rim papasi qarorgohi joylashgan Vatikanga qiladigan sayyohatlari. Iudey va Xristian dini provasavlarining Ierusalimga, buddizmdagilarni esa bir qator Osiyo qit‘asi mamlakatlarida joylashgan buddu obidalariga qilidagan sayyohatlarini misol tariqasida olish mumkin. Ikkinchisi, muayyan bir dinni yuzaga kelishi, rivojlanishi va ommalashuvida rol‘ o‘ynagan diniy shaxslar bilan bog‘liq bo‘lgan qadamjoylarga qilidagin sayyohatlar. Bularga O‘zbekiston Respublikasining barcha hududlaridagi azim-avliyolar Al-Buxoriy, At-Termiziy, Zangiota,
Mullaoxun kabi shaxslarning ruxi poklari yotgan joylariga sayyohatlarni misol qilib keltirish mumkin. Uchinchisi, diniy qadamjoylar – maqbara, masjid, exromlar, haykal, budda, muzeylar kabi sayyohlik ob‘ektlari kiradi. SHunday qilib diniy turizmning maqsadi – diniy farz, odat, ko‘nikma va o‘ziga xos hususiyatlari bilan sayyohlikni tashkil etish, olib borish va hisobini yuritishdir.
Rekreatsiya so‘zi polyakcha ―rekrasiya‖ – dam olish, lotincha esa ―rekratio‖- sog‘liqni tiklash degan turli ma‘nolarni anglatadi. Zamonaviy turistik tasniflashda (Yu.P.Suprunenko, 2005) sog‘liqni tiklashga tegishli ijtimoiy munosabatlar ―nozoturizm‖ yoki ―medikoturizm‖ taksonomik birligi alohida tur sifatida ajratilib ko‘rsatilmoqda. SHuning uchun ham rekreatsiyani shaxsning dam olishi va hordiq chiqarishi maqsadida uyushtiriladigan alohida sayyohlik turi deb ajratish maqsadga muvofiqdir.
―Nozoturizm‖ yoki ―Medikoturizm‖, rekreatsiya turizmidan farqli ravishda, shaxsga ikki funktsional turistik vazifalarni, ya‘ni odamning sog‘lig‘ini saqlash va muhofaza qilish hamda ularni reabilitatsiya qilish yoki buzilgan salomatliklarini qayta tiklash yo‘naltirilgan boshqaruv, menejment va marketingdir. Bizningcha uning hududiylik ko‘rsatgichlariga qarab, to‘rt turga – lokal (mahalliy sharoit va imkoniyatlardan), milliy (davlatning sharoiti va ichki imkoniyatlaridan), regional (mintaqaviy sharoit va imkoniyatlar), global (jahondagi nozogeografik imkoniyatlardan) foydalangan tarzda uyushtirilgan sayyohlikdir. Ma‘lumki aksariyat kasalliklarni davolash uchun O‘zbekiston aholisining 14-17 mingga yaqini Germaniya, Hindiston, AQSH, Rossiya kabi davolanish maskanlarida xirurgiya operatsiyalarini o‘tkazib kelmoqdalar O‘zbekistondagi mavjud davolanish maskanlarida Markaziy Osiyo davlatlaridan yiliga 3000-4000 kishi Turkmaniston, Qozig‘iston va Qirg‘iziston respulikalaridan kelib o‘z salomatliklarini tiklab ketmoqdalar.
Aholining sog‘lom turmush darajasi va sportchilarga bo‘lgan jamiyat- davlat e‘tiborining oshib borishi,transport logistikasini tarmoqlashuvi, global miqyosda jahon urushlarining bartaraf etilganligi ―Sport turizmi‖ni ommalashib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Bunga turli miqyosdagi sport o‘yinlari va musobaqalarining doimiy ravishda o‘tkazilishi, unda barcha mamlakatlardan kelgan turli yoshlarning keng tarmoqlashgan sport turlariga bag‘ishlangan musobaqalarining muntazam ravishda yil bo‘yi o‘tkazilishi uning o‘ziga xos turizmi sifatida shakllanishiga olib keldi. SHunday qilib sport turizmining maqsadi – shaxsning sport bilan shug‘ullanishi, musobaqalarga tayyorgarlik ko‘rishi va ularni o‘tkazilishini tashkil etish, olib borish va hisobini yuritishiga doir pul to‘lanmaydigan sayohat turidir. Agarda ushbu musobaqalarda ishtirokchilarga pul to‘lanadigan bo‘lsa u sayyohlikka kirmaydi.
Agroturizm qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirish uchun uning turistik imkoniyatlaridan keng foydalanish (A.Nigmatov, SH.Yakubjanova, 2010).Ushbu maqsadda nafaqat joyning qishloq xo‘jaligini rivojlantirish, balki ma‘rifiy va ma‘naviy maqsadlarni ko‘zlagan xolda ham tashkil etilgan sayyohlik agroturizmga kiradi. Bunda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini o‘ziga xos ravishda joylashtirilish va yetishtirish texnologiyalari, yig‘ishtirib olish, saqlash va realizatsiya qilish usullari, ushbu jarayon bilan bog‘liq etnografik jarayonlar (urf-odatlar, marosimlar, bayramlar) ham kiradi. Agrofirma va uning tarmoq tarkibidagi majmualarning ish faoliyatini bilan yaqindan tanishtirish, ko‘rgazmalar o‘tkazish va muzeylar bilan tanishtirish ham agroturizm ob‘ekti bo‘la oladi.
O‘zbekistonda agroturizmni yo‘lga qo‘yishda Sh.T.Yakubjonovaning ko‘p yillik olib borgan tadqiqotlari (2008-2014 yy.) uning ilmiy-nazariy asoslarini ishlab chiqishda katta xissa qo‘shdi. U agroturizm ob’ektlariga agromajmualar: ekin maydonlari (paxta, g‘alla, sholi maydonlari), chorvachilik (qorako‘lchilik, yilqichilik kabilar) komplekslari, baliqchilik, asalarichilik, pillachilik, parrandachilik kabi xo‘jaliklarni kiritdi. Milliy an‘analar – o‘zbek millatiga xos bo‘lgan bayram, tantana, urf-odat va marosimlardan (tabiat va uni muhofaza qilish maqsadida o‘tkaziladigan bahor bayramlari Navro‘z, Sumalak sayli, bahor va yoz fasllarining bir qator oylarida suv sayli bilan bog‘liq tadbirlar, mevalari pishib yetilgan vaqtlarda tut sayli, hosillarni yig‘im-terimiga bag‘ishlangan bayramlar sirasiga mehrjon, hosil, qovun, uzum, anjir va anor kabi sayllar asosan yilning kuz oylarida bo‘lib o‘tadi. Milliy urf-odat va marosimlarga
esa qadimdan nishonlanib kelinayotgan, ayrim hududlarda saqlanib qolgan urf-odatlar, (osmon- yomg‘ir suvlariga bag‘ishlangan – Sust xotin, Xorazm, Boysun, Forish, Zomin kabi tuman va shaxarlarida mazkur marosim turlarini bahor oylarida bo‘lib o‘tadi), tabiiy ravishda yuzaga kelgan geyzer buloqlari va hududdan oqib o‘tuvchi soylar bilan bog‘liq (SHohimardonda Ko‘li Qubbon, Namanganda Peshqo‘rg‘on, Boysunda Bibi seshanba, Urgutda suv chashmalari) tadbirlarni ham bo‘lishini inobatga olib, bu soha rivoji yo‘lida yangi metodlardan foydalangan holda takomillashtirish lozim.