Universiteti geografiya kafedrasi 5610200-Mexmonxona

Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarining turizmi

Shimoliy-Sharqiy Osiyoning asosiy turizm industriyasi rivojlangan mamlakatlari Xitoy Xalq Respublikasi. Yaponiya. Koreya Respublikasi. Gonkong. Makao va Tayvan‘ xalqaro va milliy turizm sohasida juda katta natijalarga erishib kelmoqda.
1990 yilda Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga 28 mln. xorijiy turistlar tashrifi kuzatilgan bo‘lsa. 1995 yilga kelib ularning soni 44.1 mln. kishiga yetadi. Besh yil ichida o‘sish sur‘atlari 46.8% o‘sganligi kuzatilgan. 2000 yil bu mamlakatlar turistik markazlariga 62.5 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgan. 2001 yilda bu ko‘rsatkich 65.6 mln. kishini tashkil etgan. 2002 yilda esa 73.6 mln. xorijiy turistik tashriflar amalga oshirilgan. 2000 yilga nisbatan 2001 yilda o‘sish sur‘atlari 5% ni tashkil qilgan bo‘lsa. 2002 yilda 2001 yilga nisbatan 12.2% ga o‘sganligi kuzatilgan. Buning asosiy sababi Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida turizm sanoatining yaxshi rivojlanganligidan dalolat beradi. 1990-2002 yillar oralig‘ida xalqaro turistik tashriflar 162.8% ga o‘sganligi kuzatilgan (5.2.1-jadval).
2002 yilda Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga 73.6 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgan. Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarining Osiyo va Tinch okeani mintaqasiga qilingan tashriflarning 56%i bu hudud mamlakatlariga to‘g‘ri kelgan. Jahon turizm tashriflari ichidagi ulushi esa 10.5% ni tashkil etgan. Bu hududning turizm sohasida yuqori natijalarga
erishishida. dunyoning eng qadimiy madaniyatiga ega bo‘lgan «Buyuk sirli mamlakat» Xitoyning ulushi benixoya katta. Xitoyning Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari ichidagi ulushi 50% ni. Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari ichidagi ulushi 5.2% ni tashkil qilgan.

Xitoy Xalq Respublikasining turizmi

Xitoyda 1978 yildan boshlab misli ko‘rilmagan o‘zgarishlar ro‘y berdi. Ayniqsa mamlakatda iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilganligi butun dunyo e‘tiborini o‘ziga tortmoqda. Mamlakatning yer maydoni 9.560 ming kv. km. Deyarli Yevropa qit‘asiga teng. Aholisi 1 mlrd. 367 mln. kishidan ortig‘roq. jahonda birinchi o‘rinda turadi. XXR 1949 yil 1 oktyabrda tashkil topgan. SHuning uchun 1 Oktyabr‘ milliy bayram sifatida bayram qilinadi. Sanoati va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha dunyoda etakchi o‘rinlarni egallaydi. Temir yo‘llarining uzunligi 54000 km. atrofida. avtomobil‘ yo‘llarining uzunligi esa

1. 
   km. Asosiy dengiz portlari: Guanchjou. Dalyan‘. TSin‘xuandao. SHanxay. SHerchjen‘. CHjuxay. SHan‘tax. Syamin‘. Xevan viloyatlarida erkin iqtisodiy zonalar tashkil qilingan. Ular chet el kapitalini jalb qilishga qulay sharoitlar yaratadi.
   

Agar ilgari Xitoyda «Kapitalizm o‘limi» qoidasini isbotlashga urinilgan bo‘lsa. xozirgi davrda «ochiq eshiklar siyosati» bozor sotsializmini qurish tamoyili Xitoy islohotining hal qiluvchi qoidalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Bu sohada tub islohotlar Xitoyda chet el kapitali ishtirokida kompaniyalar tashkil etish bilan bog‘liqdir. Xitoyda chet el kapitalini jalb qilishda. asosan to‘rtta maqsad ko‘zda tutilgan.

1. 
   Mamlakat sanoatining ilmiy texnika darajasini ko‘tarish.
   
2. 
   Ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarini ilg‘or usullarini o‘zlashtirib olish.
   
3. 
   CHet el valyutasini kelib turishini o‘stirish.
   
4. 
   Xalqaro iqtisodiy axborotlardan voqif bo‘lib turishga yanada kengroq yo‘l ochish.
   

Xitoyning iqtisodiy xo‘jalik yuritish tajribasi. bozor muammolari. moliya uslublari katta bir maktab. aholisi miqdoriga nisbatan kichik hududda beqiyos ko‘p xalqni ish. moddiy ne‘matlar. oziq-ovqat. kiyim-kechak bilan ta‘minlash. ishlab chiqarish. ta‘minot. iste‘mol jarayonini boshqarish. madaniyatni ko‘tarish. xalqaro bozor raqobatlariga dosh berish bu xazilakam ish emas. Bu o‘ta uddaburonlik. epchillik. ishbilarmonlik. tadbirkorlik. ma‘suliyat. idora qilish bu mustaxkam intizomni taqozo etadi. Bu borada xitoyliklardan o‘rgansa va ibrat olsa arziydi.
Xitoyda boshqa sohalar singari turizm sohasi ham jadal tez sur‘atlarda rivojlanib bormoqda. Xitoy Osiyo va Tinch okeani mintaqasidagi asosiy turistik mamlakatlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Xitoy dunyoning eng qadimiy madaniyatiga ega bo‘lgan mamlakat. Xitoy barcha chet elliklar uchun qadimiy madaniyatga ega bo‘lgan «Buyuk Sirli» mamlakatga aylanib bormoqda. 1978 yildan boshlab Xitoy o‘z iqtisodiyotini zamonaviylashtirishga harakat qilgan xolda turistlar uchun «Ochiq eshiklar» siyosatini yurgaza boshladi. Endi chet ellik boyvachchalar
«Buyuk Sirli» mamlakatga birinchilardan bo‘lib ayniqsa Gonkong. Makaoga qaytish uchun o‘zaro musobaqalasha boshladilar. SHuningdek. Xitoyning eng qadimiy madaniyatiga qiziqish tufayli ham ikki yil ichida bu yerga keluvchi chet ellik turistlar soni 500 mingdan oshib ketdi. Xitoy Xalq Respublikasining bunday siyosat yurgazishining asosiy sababi – mamlakatga chet el valyutasini oqib kirishi kerak edi.
1983-1989 yillargacha turizm Xitoy uchun chet el valyutalari tushumining eng asosiy manbai bo‘lib hisoblanar edi. Bu muddat ichida Xitoy Xalq Respublikasining boshqa mamlakatlar bilan bo‘lgan o‘zaro aloqalari o‘zgara boshladi. 1987 yildan boshlab esa Tayvan‘ aholisi Syangan (Gonkong) orqali Xitoy Xalq Respublikasiga sayohatlar qila boshladi. 1990 yilda XXRga 27 mln. chet el turistlari tashrif buyurgan bo‘lsa. ularning 25 mln. nafarini Tayvan‘. Syangan. Makaodan kelgan turistlar tashkil etgan edi. 1980 yillarning oxirlariga kelib XXR ga chet el turistlari tashrifi sonining o‘sishi pasaya boshladi. Buning asosiy sababi – mamlakatda turizm sanoati yaxshi rivojlanmagan edi. Turizm menejmenti umuman yo‘lga qo‘yilmagan edi. Bu esa o‘z navbatida zamonaviy talablarga javob beruvchi o‘rta va oliy darajadagi yangi mehmonxonalar qurilishiga sabab bo‘ldi. Bunga chet el kapitali ham jalb qilindi. Turizmni yanada rivojlantirish uchun aeroportlar. temir yo‘l. transport qurilishlariga
ko‘proq e‘tibor qaratildi.
1989 yildagi «qayta qurish» tufayli sobiq Sovet Ittifoqi va XXR o‘rtasidagi chegaralar ochildi hamda mamlakatga ko‘plab sovet fuqarolari ham tashrif buyura boshlashdi. Ularning tashriflaridan asosiy maqsad «SHop tur» edi.
Xitoyda amalga oshirilayotgan siyosiy va iqtisodiy qayta qurish. Xitoyning ichki turizmini rivojlantirishga ham katta e‘tibor qaratilgan. Xitoyda har yili 290-300 million kishi ichki sayohatlarga chiqadi.
Mamlakatda turizmni rivojlantirish maqsadida turistlar uchun maxsus turistik hududlar tashkil qilina boshlandi. 1982 yilda bunday turistik hududlar soni 122 tani tashkil etgan bo‘lsa. 1990 yilda ularning soni 500 taga yetkazildi. Xitoyning Shimoliy-Sharqida ham markazidagi turistik hududlarda asosiy tarixiy va madaniy yodgorliklar joylashgan bo‘lsa. janubiy turistik hududlarda dam olish. xordiq chiqarish maskani sifatida so‘lim va go‘zal oromgohlar bunyod etilgan.
1997 yilda Syangan Xitoy tarkibiga qayta qo‘shildi. Unga Xitoy ichida o‘z tuzumini 50 yilgacha saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘lgan avtonomiya berildi. Xozirgi kunda turizm Syangan avtonomiyasida chet el valyuta tushumi manbai sifatida 3-o‘rinni egallaydi. Syanganga xorijiy turistlar asosan shou tur. madaniy xordiq. sport asosan ot sporti hamda har yili o‘tkaziladigan turli xil festivallarda ishtirok etish uchun kelishadi. SHuningdek Syanganda
«Sun» imperatorligi davridan saqlanib qolgan madaniy yodgorliklarni ziyorat qilish uchun ham ko‘plab xorijiy turistlar tashrif buyuradi. Xozirig kunda Xitoy turistik markazlariga asosan Yaponiya. Buyuk Britaniya. AQSH. Olmoniya. Koreya. Tailand. Avstraliya. Yangi Zelandiya fuqarolari tashrif buyurmoqda. Xitoyliklar esa. asosan Tailand. Filippin. Indoneziya. Singapur va Yaponiya mamlakatlariga turistik sayohatlarga chiqadilar.
Xitoyda turizmni rivojlantirishga qaratilgan siyosatning o‘ziga xos tomoni unda «arzon narxlar» siyosati qo‘llanilayapti. Jahon bo‘yicha har bir turist o‘z sayohati davomida o‘rtacha 675 AQSH dollari sarflasa. Osiyo va Tinch okeani mintaqasida har bir turist o‘rtacha 720 AQSH dollar sarflaydi. Xitoyda esa har bir turist 2002 yil ma‘lumotlari bo‘yicha 552 AQSH dollar miqdorida mablag‘ Xitoy Xalq Respublikasi xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil natijasi ko‘rsatishicha. jahon turistik tashriflarining 5.24%i. Osiyo va Tinch okeani mintaqasiga qilingan tashriflarning 28%i Xitoy Xalq Respublikasiga to‘g‘ri keladi. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda xorijiy turistlar tashrifi 11% ga ko‘paygan (5.3.1-jadval).
Xalqaro turizm tushumlari bo‘yicha jahon turizm daromadlarining 4.3%i. Osiyo va Tinch okeani mintaqasi tushumlari bo‘yicha 21.5% ni tashkil qilgan. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda daromadlar miqdori 14.6% ga o‘sganligi kuzatilgan. Osiyo va Tinch okeani mintaqasida har bir turistik tashrif o‘rtacha 720 AQSH dollarini tashkil etgan. XXR da esa 2002 yilda har bir xorijiy tashrif 552 AQSH dollarini tashkil qilgan. Bu ko‘rsatkich Turizm sohasida Xitoyda
«arzon narxlar» siyosati yurgizilayotganidan dalolat beradi.
O‘zbekiston va XXR o‘rtasida diplomatik aloqalar 1992 yil 2 yanvarda elchixonalar darajasida o‘rnatilgan.
Toshkentda termos. telivizor. mini-traktor ishlab chiqarish bo‘yicha hamkor korxonalar ishlab turibdi. Xitoy elchixonasi faoliyat ko‘rsatmoqda.

4.