Umurtqalilar zoologiyasi

74-rasm. Qushlar tumshuqlari-ning 
turli-tumanligi: 
1-sorniki, 2—4-balchiqchilarnilci (2-bigiz- 
tumshuqniki, 3-uzunburun balchiqchiniki, 4- 
yakantovuq (loyxo‘rak)niki), 5-kolibriniki, 6- 
qizilishtonniki, 7-tukanniki, 8-saqoqushniki, 
9-11-donxo‘r qushlarniki (9-zyablikniki, 10- 
boltatumshuq (dubonos)niki, 11-qaychi- 
tumshuq 
(klyost) n iki), 
12- 13- hasha- 
rotxo‘rlamiki ( 12- penochkaniki, 13 -ten- 
takqushlamiki), 14-15-suvda suzuvchi qush- 
larniki (14-yowoyi o‘rdakniki, 15-cherakniki). 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
75-rasm. Qushlar barmoqlarining xilma-xilligi: 
1,2-suvda suzuvchi qushlamiki (1 — o‘rdaklamiki, 2-qashqaldoqniki), 
3,4-botqoq-o‘tloq qushlamiki (3-g‘ozqanjimiki, 4-katta chittakniki), 5-7-daraxt- 
butalarda ovqat topib oziqlanadigan qushlamiki (5-katta chittakniki, 6-qizilishton- 
niki, 7-qurlarniki — qishda va yozda), 8-cho‘l va sahroda yashovchi qushlamiki, - 
suv buldurug‘i —sajdaniki (ustidan, ostidan va yonidan ko‘rinishi), 9-qorli joylarda 
yashovchi qushlamiki — oq qumiki, 10,11-yirtqich qushlamiki (10-somiki, 11-sko- 
paniki). 
Laboratoriya mashg‘ulotida 2—3 studentga bittadan endigi- 
na o‘ldirilgan kaptar tarqatiladi. Kaptar topilmagan taqdirda 
qarg‘a, zag‘cha, tovuq yoki musicha kabi qushlardan ham 
138 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
foydalanish mumkin. Dars boshlashdan 20 minut oldin tirik 
qushni xloroform yoki efir hidlatib o'ldiriladi. Buning uchun 
tanlangan qushni idish (silindr shisha yoki qopqoqli chelak)ga 
solib, xloroform bilan ho‘llangan paxtani shu idish ichiga tash- 
lanadi. So‘ngra idish og‘zi havo kirmaydigan qilib berkitilib, 
shu holda qush idishda qoldiriladi. Qushni jonsizlantirgach, 
uni yorish va tuzilishini o‘rganishdan oldin xloroform hidini 
yo'qotish uchun qushni bir necha minut ochiq havoda qoldi- 
riladi. Narkozlash imkoniyati bo'lmagan taqdirda qushning 
yuragiga nina sanchib ham o'ldirish mumkin, buning uchun 
qush ko'kragini qoplagan patlami yon tomonlarga yotqizib 
yurakka shpritsning yo'g'on ninasi sanchiladi. Bu usul bilan 
o'ldirilgan qushni yorganda qon kam ketadi va preparat uncha 
ifloslanmaydi. 
Tashqi tuzilishi. Yangi o'ldirilgan kaptar yoki boshqa 
qush tulumi yordamida tashqi tuzilishini o'rganing. Boshi, 
bo'yni, tanasi, qanotlari, dumi va oyoqlarini diqqat bilan 
ko'zdan kechiring (76-rasm).