“Umumiy fizika” kursidan mustaqil ishlarni bajarishdagi uslubiy ko’rsatma

3. Potentsial maydondagi zarrachalar uchun Bolsman taqsimot qonuni va 

barometrik formula. 

  

Maolumki,  tashqi  ta‟sirlar bo‟lmasa  biror  idishdagi  gaz  muvozanat  holatga 

keladi. Uning hamma nuqtalaridagi temperatura va bosim bir xil bo‟ladi. Idishda 

bir  necha  xil  gaz  aralashmasi  (masalan,  havo)  bo‟lsa  ham  idishning  hamma 

nuqtalarida  uning  tarkibi  bir  xil  bo‟ladi.  Lekin  gazga  tashqi  potentsial  maydon 

ta‟sir  etayotgan  bo‟lsa,  manzara  o‟zgaradi.  Masalan,  Yerning  atrofidagi  havo 

qatlami  (atmosfera)  Yerning  tortish  kuchi  ta‟sirida  bo‟ladi.  Agar  Yerning  tortish 

kuchi ta‟sir etmaganda havo molekulalarining issiqlik harakati tufayli ular olam fa-

zosiga  tarqab  ketgan  bo‟ladi.  Agar  tortish  kuchi  bo‟lsa-yu,  molekulalarni  issiqlik 

harakati  bo‟lmasa,  barcha  molekulalar  Yer  sirtida  yupqa  qatlam  xosil  qilib 

to‟planib  qolar  edi.  Yerning  tortish  kuchi  va  molekulalarning  issiqlik  harakati 

borligi  uchun  Yer  atmosferasi  (havo  qatlami)  hozirgi  ko‟rinishda  mavjud.  havo 

molekulalarning  balandlik  bo‟yicha  taqsimlanishiga  shu  ikki  sabab  ta‟sir 

ko‟rsatadi. Molekulalarni taqsimotini ifodalovchi statistik qonuniyatni aniqlaylik. 

Yer  sirtining  dengiz  sathidan  h

0

  balandlikdagi 

sohasida  atmosfera  bosimi  r

o

,  birlik  hajmdagi 

molekulalar  soni  n

0

  bo‟lsin.  Yer  sirtidan  h 

balandlikda  birlik  hajmda  n  molekula  bor  deb 

hisoblaylik.  Atmosferaning  h  balandlikdagi 

sohada qalinligi dh, asos yuzi S = 1м

2

  bo‟lgan 

tashqi  slindrsimon  elementar  qatlamni  hayolan 

ajratamiz.(14.5-rasm). Bu qatlamning quyi va   

                   2.5- rasm.         yuqori asoslariga ta‟sir etadigan atmosfera bosimining 

qiymatlarini mos ravishda r va r + dr deb belgilaylik. 

 



 



S 

b 

d 

a 

14.4-расм . 

 

 

dh