|
Daromad hajmining o’zgarishi natijasida jamg’arma hajmining o’zgarishi darajasi jamg’armaga kеyingi qo’shilgan moyillik (JQM) dеyiladi, ya’ni:
.
Dеmak, sof daromadning o’sgan qismi ham yo istе’molga, yoki jamg’armaga sarflanadi. Bu sarflangan qismlar o’rtasidagi nisbat o’zgargan taqdirda ham ularning umumiy yig’indisi 1ga tеng bo’ladi, ya’ni:
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, tadbirkorlik faoliyatining samarali amalga oshishida jamg’arish jarayonlarining ahamiyati bеqiyosdir. Shunga ko’ra, jamg’arishning mohiyati, uning omillari va samaradorligi ko’rsatkichlarini alohida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
29-Mavzu Xodimlar statistikasi ko’rsatgichlari. Ishchi kuchi harakati ko’rsatgichlari.
Moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish ikki zarur tarkibiy qismdan: bir tomondan, moddiy resurslar (xom ashyo, asbob-uskunalar va hokazolar)dan va ikkinchi tomondan, inson resurslaridan, ya’ni kasb malakalari va bilimlariga ega bo’lgan xodimlardan iborat bo’ladi. Boshqacharoq qilib aytganda, mamlakat aholisining bir qismi bo’lgan inson resurslari moddiy resurslar bilan bir qatorda iqtisodiy rivojlanish omili sifatida ham namoyon bo’ladi. Biroq, bu omillar o’z xususiyatlariga qarab bir-birlaridan muhim belgilari bilan farqlanadi.
Inson resurslari—bular odamlardir, ular faqat moddiy ne’matlar yaratib qolmay, shu bilan birga ularni iste’mol ham qiladilar. Odamlar o’zlarining moddiy va ma’naviy ehtiyojlari jihatidan unchalik bir xil emaslar.
Bunga ularning jinsi, yoshi, sog’lig’i, oilaviy ahvoli, ma’lumot darajasi va boshqa ijtimoiy, ruhiy fiziologik sifatlari sabab bo’ladi, shuning uchun bir kishi ikkinchisiga o’xshamaydi.
Shuning uchun butun dunyoda iqtisodiyotni insonparvarlashtirish degan g’oya tobora ko’proq qaror topayotgani bejiz emas. Bu g’oyaning mohiyati va mazmunida asosiy e’tibor insonga qaratiladi.
Bu tabiiydir, chunki odamlarning ehtiyojlari tobora tezroq orta boradi,
moddiy ne’matlar ishlab chiqarishda va xizmatlar ko’rsatishda bilimlarning, jamiyat aqliy potensialining roli orta boshladi, ishlab chiqarish va noishlab chiqarish faoliyati turlaridan shaxsga doir sifatlar, xodimning qobiliyatlari ko’proq tanlana boshlaydi va ular yanada chuqurlashib boradi. Masalan, yaxshi jarroh bo’lish uchun birgina tibbiyot bo’yicha mutaxassislik diplomining o’zi kifoya qilmaydi. Bunda mazkur mutaxassis bajaradigan vazifalarga mos keladigan insoniy sifatlar eng ko’proq zarur bo’ladi.
Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan islohiy o’zgarishlar davrida hamma narsalarni inson ehtiyojlari va taqdiri bilan muvofiqlashtirish muhimdir.
Rivojlangan mamlakatlardagi kabi O’zbekiston Respublikasida ham mustaqillik yillari Xalqaro Mehnat Tashkiloti tavsiya etgan aholini tasniflash tizimiga o’tildi, unga ko’ra aholini tizimli taqsimlashda mamlakat mehnat resurslari iqtisodiy faol va iqtisodiy nofaol qismlarga ajratiladigan bo’ldi.
Mehnat resurslari mamlakat aholisining o’z ruhiyfiziologik va aqliy sifatlari bilan moddiy ne’matlar ishlab chiqarishga yoki xizmatlar ko’rsatishga qodir bo’lgan mehnatga layoqatli qismidir. Ular tarkibiga faqat iqtisodiy faol aholigina emas, shu bilan birga hozirgi paytda ishlamayotgan va ish qidirmayotgan mehnatga qobiliyatli shaxslar, shu jumladan ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotganlar ham kiritiladi. Boshqacha aytganda, mehnat resurslari haqiqiy (real) va potensial xodimlardir. O’zbekistonda aholi sonining ortib borishi
bilan bir o’rinda, mehnat resurslarining soni ham ko’payib bormoqda.
"Ishchi kuchi" ijtimoiy-iqtisodiy adabiyotlarda va amaliy hayotda u ikki ma'noda ishlatiladi. Birinchidan, moddiy va ma'naviy ne'matlar, xizmatlar ishlab chiqarish uchun foydalanishi mumkin bo'lgan insonning jismoniy, ma'naviy va intellektual qobiliyatlari majmui sifatida. mehnat faoliyatini amalga oshirish uchun. Ikkinchidan, mehnat qobiliyatini tashuvchilar majmui sifatida - bu qobiliyatga ega bo'lgan odamlar. Aytishimiz mumkinki, ishchi kuchi mehnat qobiliyati bu qobiliyatni tashuvchilar - odamlar bilan aniqlanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, ikkinchi ma'noda "ishchi kuchi" tushunchasi juda keng qo'llaniladi va uning chegaralari etarli darajada aniqlanmagan. Rasmiy statistika ishchi kuchini iqtisodiy faol aholi, ya'ni. allaqachon ishlayotgan yoki o'zlarini mehnat bozorida potentsial ishchi sifatida taklif qiladigan odamlar.
Agar moddiy ne'matlar va xizmatlar ishlab chiqarish resurslar nuqtai nazaridan ko'rib chiqilsa, unda moddiy, energiya bilan bir qatorda, moliyaviy resurslar iqtisodiy rivojlanishning eng muhim omili hisoblanadi kadrlar bo'limi, o'sha. professional bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan odamlar. Inson resurslarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular ham iqtisodiyot resurslari, ham odamlar - moddiy ne'matlar va xizmatlar iste'molchilari. Inson resurslarini ifoda etish shakllaridan biri mehnat resurslari, mehnatga layoqatli mehnatga layoqatli aholi va amalda ishlaydigan o'smirlar va pensionerlarni o'z ichiga oladi. "Mehnat resurslari" tushunchasi Sovet Rossiyasida va sobiq O'zaro Iqtisodiy Yordam Kengashining boshqa mamlakatlarida tug'ilgan va o'rnatilgan, ular iqtisodiyotga davlat ta'sirining asosiy usuli sifatida markaziy rejalashtirishni amalga oshirgan. Bunday sharoitda odam tashqi boshqaruvning passiv ob'ekti, rejalashtirish va buxgalteriya birligi sifatida harakat qildi mehnat resurslari... Shu bilan birga, amaliyot ko'rsatganidek, "mehnat resurslari" tushunchasi zamonaviy bozor toifalari tizimiga yaxshi mos keladi va keng ma'lumotli tarkibga ega bo'lgani uchun undan foydalanish mumkin. samarali vosita mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solish.
"Mehnat resurslari" tushunchasi aholining mehnat qobiliyatiga ega bo'lgan qismining miqdoriy xarakteristikasini beradi. Lekin bunda odamlarning mehnat qobiliyati va imkoniyatlaridagi farqlar hisobga olinmaydi. Shuning uchun 1980 -yillarning boshidan ilmiy muomalada. tushunchasini taqdim etdi "Mehnat salohiyati", qaysi ichida umumiy ko'rinish mehnat resurslari sifat jihatidan ta'riflanishi mumkin, ya'ni. mehnat resurslarining iqtisodiyot manbai sifatida "qaytishini" belgilaydigan jinsi, yoshi, ma'lumoti, sog'lig'i holati, ongi va faolligini hisobga olgan holda. Kontseptsiya mehnat salohiyati kabi bo'lmagan odamning fikriga asoslanadi passiv ob'ekt tashqi boshqaruv, lekin ish dunyosida o'z imkoniyatlari, ehtiyojlari va manfaatlariga ega bo'lgan sub'ekt sifatida.
Do'stlaringiz bilan baham: |
