Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

uchun  belgilar  bor»  («Ra’d»  surasi,  4-oyat).  «Biz  oyatlarni  aqlli 

kishilar  uchun  bayon  qilib  qo‘ydik.  Aqlni  ishlatmaydilarmi» 

(«Baqara» surasi,  76-oyat) va hokazo.

Boshqa oyatlarda esa,  aqlni  ishlatmaganlami  ayblaydi: «Allohning 

huzurida  eng  yomon  jonzotlar  kar-soqov,  aqlni  ishlatmay- 

diganlaridir»  («Anfol»  surasi,  22-oyat).  «Sen  ularning  ko‘plari 

eshitadilar  va  aql  ishlatadilar,  deb  hisoblaysanmi.  Ular  xuddi

137

---

hayvonlarga  o‘xshaydilar,  balki  hayvonlardan  ham  battardurlar»

(«Furqon» surasi,  34-oyat).

Boshqa  bir  oyatda  aqlni  ishlatmaslik  oxirat  azobiga  sabab 

boiganligini  eslatadi:  «Ular  (do‘zaxilar)  agar  eshitganimizda  va  aql 

ishlatganimizda do‘zaxilardan boimas edik,  deyishadi»  («Mulk» surasif 

10-oyaf).

Mana  shu  narsalaming  barchasi  Islomdan  aql  va  aqliy tarbiyaning 

naqadar ulkan baholanishini ko‘rsatadi.

Ilmning  asoslaridan 

biri  shuki,  tabiiy  haqiqatlar  o‘zgarmasdir. 

Ishonchli  dalil  bilan  sobit  boigan  haqiqat  barcha  vaqtlarda 

haqiqatligicha  qolaveradi.  Bu  narsa  Qur’onda  shunday  ta’kidlab 

oiilgan:  «Awalgilarning  qilganlariga  qaramaydilarmi,  Allohning 

qilgan  ishlariga  hech  qachon  o‘zgarish  topa  olmaysan.  Allohning 

qilgan ishlarini hech qachon boshqachasiga aylantirganini ham topa 

o!maysan»  («Fotir» surasi,  43-oyat).

Boshqa  bir  oyatda  «Aliohning  yaratganini  o‘zgartirib  bo‘lmay- 

dl» deyilgan («Rum» surasi,  30-oyat).

Bu  oyatlarda 

tabiiy  qonunlar  va  Alohning  qilgan  ishlari 

o‘zgarmasdan o‘z holiga sobit qolajagi ochiq-oydin aytilgan.

Biror narsani atroflicha o‘rganish Qur’on buyurgan ilmiy asoslardan 

biridir.  Qur’on  oyatlarida  bir  narsani  atroflicha  o6rganish  uchun  ko‘z, 

quloq,  xususan  aqlni  ishlatib  oldinga  suriladi.  «Ankabut»  surasida 

shunday  deyilgan:  «Yer  yuzida  yurib,  mahluqotlar  qanday 

yaratilganligini o‘z ko‘zingiz bilan ko‘ringlar» (20-oyat).

Shunga o‘xshash oyatlar Qur’onning boshqa suralarida ham ko‘plab 

uchraydi.  Ulaming  umumiy 

ma’nosidan  maium 

bladiki,  inson 

onadan tuilganidan so‘ng ko6rish,  eshitish va aqlni  ishlatish orqali ilm 

hosil qiladi.

Qur’on  oyatlarida  tabiiy  ilmlarni  o6rganishga  chaqiriqlar  bor. 

«Rum» 

surasida  shunday  deyilgan:  «Osmonlarning  va  yerning 

yaratilishi 

Allohning  alomatlaridandur,  shuningdek,  sizlarning 

tillaringiz, ranglaringizning turlicha bo‘lishida ham, albatta, olimlar 

uchun 

alomatlar 

bor» 

(22-oyat). 

«Fotir» 

surasida 

esa: 

«Ko‘rmaysanmi,  Alloh  osmondan  suvni  tushiribdi  va  u  suv  bilan 

ranglari 

turlicha 

boigan  mevalarni 

o‘stiribdi.  Shuningdek, 

togiarning  ham  rangi 

turlichadir  -   oq,  qora,  qizil.  Odamlar, 

jonzotlar va  uy hayvonlarining ham  ranglari turlicha. Albatta, olim 

bandalar Allohdan qo‘rqadi» (27-28-oyatlar).

138

---

Bu  oyatlarda zikr qilingan  «01imlar»dan murod,  Alloh  yer yuzida 

yaratgan  mahluqotlarning  sir-asrorlarini 

biluvchi  shaxsdir.  Bu 

oyatlaming 

mavzui 

ham  tabiiy  ilmlardir.  Chunki  tabiiy 

ilmlar 

borliqdagi 

narsalarni  va  ulaming 

xususiyatini  o6rganadi.  Awalgi 

oyatda  aytib  o‘tilgan  «osmondan  suv  tushirish  sirini»  faqat tabiiy  ilm 

orqali  bilinadi.  Bu  szning  tarkibini  va  xususiyatlarini  kimyo  ilrni 

orqali 

bilinadi.  Shu  suv  sababli 

o‘sib  chiqqan 

simliklar  va 

mevalaming  sirini  esa  tabiyotshunoslik  ilmi  tushuntiradi.  Tolar  va 

ulardagi oq?  qizil,  qora turlami jug‘rofiya 

0‘rganadi.  Inson jinslarini va 

hayvonot  olamini  esa,  antropologiya,  zoologiya,  biologiya  rganadi. 

Oyatning  oxridagi