Keyin bolalar navbatdagi
maktab tipiga ko‘chadilar: bular -
asosiy,
inaxsus maktab (rivojlanishda kechikkan anomaliya holatda boigaif*
bolalar uchun), real bilim yurti (matematika va tibbiy fanlar
o‘qitiladigan o‘rta o‘quv yurti); gimnaziya; umumtaiim maktablari
vah. k.
Deyarli 30 foiz bola 1-bosqichni tugatgandan keyin asosiy
maktabga o‘tadi. 9 yoki 10 yillik o‘qish tugatilgandan keyin kasbiy
tayyorgarlikka o‘tiladi (va 18 yilga qadar parallel ravishda bilim yurtida
o‘qiydi).
Asosiy maktabni muvaffaqiyatli tugatganlar hunarmandchilik va
sanoat korxonalarida turli kasbni egallashlari mumkin.
Asosiy maktab dasturi yilma-yil tahlil qillnganda o‘qishga boigan
fatab to‘xtovsiz oshib borayotganligini kuzatdik. Bu ayrim fanlardan
dars o‘tilganda hajmini oshirish va mazmunda soddadan murakkabga
borish orqali amalga oshiriladi. Ayrim predmetlar bo‘yicha ijtimoiy
taiablarga muvofiq ish hajmi qayta taqsimlanadi. Masalan, maktabda
faamma xorijiy til (asosan ingliz tili)ni o‘rganadi, mehnat darsi o‘tiladi,
taiimning tarbiyaviy jihatlariga ahamiyat beriladi. Bunda, chet tiiini
crrganayoiganda o‘quv materialini «ilg‘or» va «taqsimlangan»
metodlaridan foydalaniladi (masalan, 5-6 sinflarda til har kuni
o‘rganiladi, keyinchalik chet tillarining birida alohida o‘quv predmetini
o‘qitish boshlanadi).
Real bilim yurti asosiy maktab va yuqori bosqich maktabi o‘rtasida
turadi. Qoidaga ko‘ra bu yerda o‘qish 6 yil davom etadi (5-sinfdan 10-
sinfgacha) va to ia o‘rta maiumot berish bilan tugallanadi.
Bilim yurtini tugatuvchilar maxsus o‘rta o‘quv yurtiga yoki yuqori
bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib o‘qish huquqiga ega boiadi.
Iqtisodiyot yoki davlat xizmatida o‘rtacha mansabni egallash uchun real
bilim yurtini tugallash zarur.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, jami o‘quvchilaming taxminan 30-35
foizi o‘rta maiumot darajasiga ega boiadilar.
To‘qqiz yillik gimnaziya (o‘qish 5-13 yillik) Germaniyadagi yuqori
bosqich, an’anaviy maktab hisoblanadi. Ilgarigiday alohida predmetlami
o‘qitiladigan (matematika, fizika, til va boshqalar) gimnaziya hozir
deyarli yo‘q. Odatda gimnaziyada isloh qilingan yuqori bosqich (11-13
o quv yili) mavjud boiib, bunda kurs tizimini oddiy sinf tizimi bilan
almashtirilgan. Bu kurslar o‘quvchilami qiziqtiradigan predmetlar bilan
mashg‘ulot o‘tkazishga imkon yaratish maqsadida kiritilgan. Bu ulami
oiiy o‘quv yurtiga kirib o‘qishlarini osonlashtiradi.
714
Islohot qilingan yuqori bosqich gimnaziyasidan tashqari yana
maxsus tipdagi, masalan, iqtisodiy, politexnikaga oid va boshqa
gimnaziyalar ham mavjud.
Gimnaziyani bitirganlik to‘g‘risidagi yetuklik attestati oliy o‘quv
yurtida o‘qish imkoniyatini beradi. Aytish kerakki, institutga kirish
istagini bildirganlar soni keskin ko‘payib ketganligi munosabati bilan
qabulga maium cheklashlar kiritildi.
Mutaxassislar bilan boiib o‘tgan muloqotlar shuni ko‘rsatdiki, uch
bosqichli maktab taiimi tizimi keyingi yillarda maium darajada
tanqidga uchramoqda. Masalan, ko‘pchilik bolalarga keyingi o‘qishi
uchun ancha erta yo‘nalish berilishi maium noroziliklami keltirib
chiqarmoqda. Bu tanqidga qarshi dalillar ham yo‘q emas, yo‘nalish
bosqichi va rivojlanishi bo‘yicha bolalami 7-o‘quv yilida maktabni
to‘g‘ri tanlashga tayyorlash kerak. Bu yerda hamma narsa maktab
ishlariga butun vosita, metod va mazmun eng qulay tanlovga borib
taqaladi, hozir olimlar va tajribakorlar masala ustida ish olib
bormoqdalar.
Keyingi bosqich umumta’lim maktablari boiib, unda uch tipdagi
maktab birlashtirilgan. Bu yerda, qoidaga ko‘ra 5-10-sinflardagi bolalar
o‘qiydilar: ulaming ayrimlarida xuddi gimnaziyadagiday yuqori
bosqiehlari mavjud. 0 ‘quvchilar o‘z qobiliyatlariga qarab yuqori yoki
oddiy kurslarda o‘qishlari mumkin. Bu yerda o‘quv rejasiga kasbiy
taiim ham kirtilgan.
Umumtaiim maktablarini tugallaganligi to‘g‘risidagi guvohnoma
(attestat) federal yerlar tomonidan tan olinadi.
Maxsus maktablarda umumiy maktablarda o ‘qish imkoniyatiga ega
boimagan kar-soqovlar, ko‘zi ojizlar va boshqa jismoniy, aqliy nuqsoni
bor bolalar va o‘smirlar taiim oladilar.
Germaniyada o‘z vaqtida taiim ola olmagan katta yoshdagilar
uchun bilim olishga imkoniyat yaratib qo‘yilgan. Kechki gimnaziyada
sanoat, qishloq xo‘jaligi, maishiy xizmat va boshqalarda ishlaydiganlar,
5-6 yil davomida o‘quv kursini o‘tganidan keyin yetuklik attestati olish
uchun imtihon topshiradilar. Shunday yo‘l bilan kechki maktablarda
asosiy maktab yoki real bilim yurtlarini bitirganlik to‘g‘risida
guvohnomaga ega boiishlari mumkin. Germaniyada maktab taiimi
tizimi doim rivojlanishda va o‘quv yurtlarining yangi shakli va tiplari
izlanmoqda. Bu ayniqsa, sobiq GDRga tegishlidir, ilgari bu yerda taiim
tizimi
davlatga qarashli va
majburiy edi
(o‘quv dasturini
g‘oyaviylashtirish, o‘qituvchilami qayta tayyorlash asosida 2 va 4
715
bosqichli maktabga o‘tish imkoniyatlari izlanmoqda; rivojlanish va
tarbiya jarayoni, topshiriqni kamaytirish va boshqalarga suyanib yangi
mazmundagi maktab taiimini joriy qilish va h. k.).
Do'stlaringiz bilan baham: 
