Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

turk»ddi  etnografik  va  jug‘rofiy  maiumotlargina  emas,  balki 

ismlarning  ma’nolarigacha  berilgan  boiib,  unda  0 ‘g‘uzxonning 

yigirma to6rt nevaralari ismlarining ma’nolari zikr etilgan.

Biz  Abuloziy  Bahodirxoniing  «Shajarai  turk»  tarixiy-badiiy 

memuar  asarining  ilmiy  qimmati  to6g‘risida  mulohaza  yuritar 

ekanmiz,  yana  bir  xususiyati,  ya’ni  ilmiy-pedagogik  ahamiyati 

to‘g6risida ham to6xtalib  o6tishni  lozim topdik.  Olim bu  asarida odob- 

axloqqa  oid  ma’ rifiy-didaktik  g6oyalarni  ham  ilgari  suradi. 

Abulg6oziy  jamiyatdagi  kishilarni  ikki  guruhga  ajratadi.  Bir 

tomonda  yaxshi,  odobli,  kamtar,  ilmni  sevuvchi,  xalq  uchun  xizmat 

qiluvchi  kishilar,  ikkinchi  yoqda  esa  xudbin,  axloqiy  buzuq, 

boylikka  hirs  qo6ygan,  «o ‘z  boshina  va  barcha  yurt  boshina  ortiq 

jafolar  keltirgan»  amalparast  kishilar.  Ana  shu  qarama-qarshi 

guruhlarga munosabatda,  ularni  baholashda  Abulg6oziyning  axloqiy- 

taiim iy  qarashlari  ayon  boiadi.  Bu jihatdan  uning  Habash  sulton 

bilan  Elbars  sultonning  fei-atvoriga  bergan  ta’rifi  diqqatga 

sazovordir:  «Shohlik sharobidin mast bo ‘Igan nodonlar».

Abulg6oziy  o6zining  yaxshi  va  yomon  xulqli  odamlar  haqidagi 

axloqiy  qarashlarini  «Shajarai  turk»da  keng  va  atroflicha  bayon 

qilar  ekan,  u  kishining  xulq-atvorini  baholashda  uning  faoliyatiga, 

jamiyatda  tutgan  o6rniga  alohida  e’tibor  beradi.  Olim  jamiyat 

uchun, 

ijtimoiy 

turmush 

uchun 

biror-foydali.  ish 

qilgan 

odamlarnigina  yaxshilar  qatoriga  qshadi.  Aksincha,  el-yurtga 

notinchlik,  xalq  boshiga  kulfat  va  baxtsizlik  keltirayotganlarni  esa 

qoralaydi:  «Ulug‘  o ‘g ‘lining  oti Mahmud erdi.  Ani Mahmud sulton 

derlar  edi.  Benihoyat  tentak,  g ‘ayratsiz,  nomussiz,  q o ‘rqoq»-deydi 

va  otasining  fitnachi  yomon  kishilarga  boigan  munosabatiga 

to6xtalib,  «Xonning  f e ’li  kengligi  va  gunohkorlarni  avf  qilgani 

otamiz  Xonning  boshina  va  barcha  yurt  xalqining  boshina 

ko ‘rguliklar keltirur», deb yozadi.

Abulg6oziy  fikricha,  yaxshilik  va  xushaxloqlikning  ma’nosi 

mamlakatni  obod  qilish,  adolatli  va  shafqatli,  mard  va  saxovatli 

boiish,  faqir-bechoralarga  yordam  berish,  el-yurt  tinchligini  va 

farovonligini  ta’minlash  xislatlaridir:  «Agar  elu  xalq  y ig ‘ilishib 

o ‘Itira  bo ‘lur  bo ‘Isa  va yo  bir  ish  boshqarmoq  qo ‘lidan  kelur  bo ‘Isa,

415

---

aning uchun hir mardga podsho ot qo ‘yib,  uyning to ‘rinda o ‘Iturtirib, 

barcha inon-ixtiyorin aning qo ‘liga bermog ‘i» lozim.

Abulg‘oziy ota va farzandlar o‘rtasidagi hamjihatlik,  mehr-oqibatga 

to‘xtalib,  0 ‘g6uzxonning  donishmand  odam  boiib  etishganini,  olti 

o‘giiga juda ko‘p yaxshi nasihatlar qilib,  «bilimlar o‘rgatib»,  shaharlar 

va ellar in’om berib, adolat bilan hukmronlik qilganini ulugiaydi:

0 ‘g ‘u zq ild iu lto ‘ydajarg‘amisha.

Bu  olti o ‘g ‘ilni suyar hamisha.

Bular k o ‘rsatib erdi mardonalik,

Ota birlan ko ‘p  turli farzonalik....

0 ‘g‘uzxon  bolalarining  barchasini  davlatni  mustahkamlash  uchun 

bir  yoqadan  bosh  chiqarib  ish  olib  borishga  da’vat  qilib: 

«-Qo ‘lingizga  davlat  etgandan  so ‘ng  hammangiz  bir  kishidek  bo ‘lih 

harakat  qiling.  Agar  ittifoq  bo ‘Imasangiz,  nomi  nasabingiz  va