Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

ham to‘g ‘ridan-to‘§‘ri qabul qilish mumkin.

Al-Marg‘inoniy  ustozni  hurmat qilish  bilan  bir qatorda kitobni  ham 

e ’zozlash  va  unga  hurmat  ko‘zi  bilan  qarashni  talab  etadi. 

Mashoyixlardan  biri,  -   deb  aytadi  al-M arginoniy,  -   kitob  ustiga 

siyohdonni 

qo‘ygan 

fiqh 

olimiga 

qarata: 

«Ilmingdan 

samara 

topmaysan»,  degan  edi.4  Bu  bilan  olim  kitobni  ko‘z  qorachugidek

1 0 ‘sha asar,  12 - bet.

2 0 ‘sha asar, 9-bet.

3 0 ‘shaasar,  11-bet.

4 0 ‘sha asar, 9-bet.

303

---

asrash  lozimligini,  kitobni  aziz  tutish  ilmga  nisbatan  hurmat  belgisi 

ekanligini  uqtiradi.  Bu  esa  hozirgi  talabalar  ham  amal  qilishi  zarur 

bo‘lgan qoidalardan biridir.

Al-Marg‘inoniy johillik va nodonlik, ilmsizlikka qarshi ashaddiy o‘t 

ochadi.  U  o‘z  she’rlarida  ilm  o‘rganmagan  va  johillikda  qolgan 

kishilami qattiq tanqid qiladi. Johillikning zararlarini qayta-qayta uqtirib 

yozadi:

Va fi-l-jahli qobla-l-mavti mavtun li-ahlihi,

Fa-ajsomuhum qobla-l-kuburi quburun.

(Nodonliqdagi kishilar o 'z ahli uchun o ‘Imasdan buruno ‘likdirlar, 

Badanlari esa qabrga kirmay turib tuproqdir).

Olimning fikricha, jaholatda qolgan nodon odam tirikliqdayoq o iik  

hisoblanadi.  Har qanday  kishi ilm bilan  o‘z qalbini tiriltirmagan boisa, 

u o‘ lik, hatto bunday odam qiyomatda ham tirik hisoblanmaydi:

Va in imru’un lam yuhyi bi-l-ilmi fa-mayyitun,

Fa laysa lahu-n-nushuri nushurun.

(Kishi ilm bilan tirilmagan bo ‘Isa,  bas,  u o ‘likdir,

Tirgizish paytida ham unga tirilish yo ‘q).

Al-Marg‘inoniy har bir so‘zida johil bilan olim odamni solishtiradi, 

ilm  ahli  nodon  odamga,  nisbatan  qanday  ulug‘  ekanini  isbotlashga 

urinadi:

Axu-l-ilmi hayyun xolidun ba’da mavtihi,

Va avsoluhu tahta-t-turobi romimun.

(Ilm sohibi o ‘Igandan so ‘ng ham tirikdir,

Garchi uning suyaklari tuproq ostida chirib ketgan bo ‘Isa ham). 

Olim nodon haqida fikr yuritadi va u garchi tirik yurgan boisa ham, 

aslida oiik  ekanini, oiikligiga esa ilmsizligi sabab ekanini yozadi: 

Zu-l-jahli mayyitun va huva yamshi ‘ala-s-saro,

Yuzannu mina-l-ahyoi va h u v a‘adiymun.

(Nodon kishi yer ustida yurayotgan bo ‘Isa ham aslida o ‘likdir,

U garchi tirik gumon qilinsa ham aslidahayoti yo ‘q).1 

Al-Marg‘inoniy ilm va olim,  ilmga ega bo.iishning fazilatlari, johil 

va  nodonlik  zararlari  haqida  g‘azal  yozgafl  bo‘lib,  bu  g‘azalni  ilm 

haqidagi buyuk bir doston yoki ilmga aytilgan ulug‘  madhiya deb aytish 

mumkin:

Izi-l-Mlmi a’la rutbatan fi-l-marotabi,

Va min dunihi ‘izzu-l-’ula fi-l-mavokibi.

(Martabalar ichida ilm ulug‘ martabadir,

1 CTsha asar, 14-bet.

304

---

Boshqa martahalar ot ustida ho (lsa ilm oldida pastdir).