Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

    
 
 
11.3-chizma. Bir zumli bozor muvozanati 
 
Qisqa  muddatli  muvozanat  amal  qilib  turgan  ishlab  chiqarish 
quvvatlari  hisobiga  o‗sgan  talabni  qondirish  uchun  taklifni  ko‗paytirish 
imkonini  beradi.  Agar  bozorda  baliqqa  bo‗lgan  talab  bir  necha  kun 
davomida  ancha  yuqori  bo‗lsa,  unda  baliqchilar  qo‗shimcha  ishchi 
kuchi,  ortiqcha  to‗r  va  boshqa  anjomlar  hisobiga  baliq  tutishni 
ko‗paytirishga  harakat  qiladilar.  Natijada  taklif  Q
1
  dan  Q
3
  ga  oshadi 

---

221 
Baho  qanday  bo‗ladi?  U  pasayishga  intiladi  (P3
chizmalarga qarang). 
 
11.4-chizma. Qisqa muddatli bozor muvozanati 
 
Uzoq muddatli muvozanatda taklif talabning oshishiga moslasha 
oladi,  negaki  uning  uchun  vaqt  etarli  bo‗ladi.  Bu  davr  ichida  ishlab 
chiqarish  quvvatini,  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  uslubini 
o‗zgartirish,  yangi  korxonalarni  ochish,  yangi  texnologiyalarni 
qo‗llash mumkin. Sotuvchilarga ustama foyda keltiruvchi yuqori talab 
(D
2
  egri  chizig‗i)  va  shunga  muvofiq  yuqori  narx  (P
4
)  uzoq  muddat 
saqlanib  turgan  sharoitda  baliqchilar  ishlab  chiqarishni  kengaytirish 
maqsadida  ishlab  chiqarish  quvvatini  kuchaytirishga  kirishadilar 
(yangi baliq tutish kemalari, omborxonalar va boshqalar quriladi). Bu 
tarmoqqa  yuqori  daromad  tufayli  yangi  ishlab  chiqaruvchilar  kirib 
keladi.  Taklif  (Q
3
  dan  Q
4
  ga)  ko‗payadi,  baho  esa  (P
3
  dan  P
4
  ga) 
pasayadi (11.4, 11.5-chizma). 
 
 
11.5-chizma. Uzoq muddatli bozor muvozanati 

---

222 
Bu  yerda  A.Marshall  shunday  xulosaga  keladi:  qisqa  muddatli 
davrda  bahoni  shakllantiruvchi  asosiy  kuch  talab  (negaki  taklif 
o‗zgaruvchan emas), uzoq muddatli davrda esa taklif hisoblanadi. Tovar 
qiymati qisqa muddatli davrda haqiqatan ham eng avvalo, xaridorlarning 
xatti-harakati bilan aniqlanadi (marjinalizm). Lekin uzoq  muddatli davr 
mobaynida  baho  o‗rtacha  ishlab  chiqarish  xarajatlari  miqdoriga 
yaqinlashadi  va  taxminan  bir  xil  darajada  bo‗ladi  (klassik  maktab). 
Klassiklarning bu nazariyasi faqat uzoq muddatli davr mobaynida to‗g‗ri 
amal  qilishini  ularning  o‗zlari  ham  yaxshi  anglamaganlar  va  bu  haqda 
o‗z tadqiqotlarida qayd qilib o‗tmaganlar.