Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

 
huquqiy 
kategoriya 
sifatida
 
markaziy hukumat va tegishli mahalliy hokimiyat idoralari 
faoliyatini ta‘minlovchi, ular oldidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy 
va ekologik vazifalarni bajarishga mo‗ljallangan 
markazlashtirilgan pul mablag‗lari fondi 
 
davlat bilan yuridik va jismoniy shaxslar o‗rtasida mamlakatda 
yaratilgan yalpi ichki mahsulotni, uning faol qismi bo‗lgan milliy 
daromadni (qisman milliy boylikni) qayta taqsimlash yuzasidan 
kelib chiqadigan pul munosabatlari tizimi 
iqtisodiy 
kategoriya 
sifatida
 
Davlat budjetining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati 

---

11 
Iqtisodiy kategoriya sifatida davlat byudjeti
– davlat bilan yuridik va 
jismoniy shaxslar o‗rtasida mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulotning, uning 
faol qismi bo‗lgan milliy daromadning (qisman milliy boylikning) qiymatini qayta 
taqsimlash yuzasidan kelib chiqadigan pul munosabatlari tizimi bo‗lib, ular 
natijasida iqtisodiyotni, ijtimoiy-madaniy sohalarni, mudofaa va davlat boshqaruvi 
ehtiyojlarini moliyalashtirishga mo‗ljallangan pul fondi – 
davlat byudjeti 
shakllanadi va maqsadga muvofiq tarzda ishlatiladi. 
Moddiy tushuncha sifatida davlat byudjeti
– markaziy hukumat va tegishli 
darajadagi mahalliy hokimiyat idoralari faoliyatini ta‘minlovchi, ular oldidagi 
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik vazifalarni bajarishga mo‗ljallangan 
markazlashtirilgan pul mablag‗lari fondidir.
Huquqiy kategoriya sifatida davlat byudjeti
– markaziy va tegishli mahalliy 
hokimiyat va ijroiya organlari tomonidan ishlab chiqiladigan va belgilangan 
tartibda tasdiqlanadigan, markazlashgan pul mablag‗lari fondini shakllantirish, 
taqsimlash va maqsadli ishlatishni ko‗zda tutuvchi asosiy moliyaviy reja, yuridik 
xujjatdir. Yuridik hujjat sifatida O‗zbekiston Respublikasida davlat byudjeti qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda va muddatlarda har moliya yili
1
uchun tuziladi, 
ko‗rib chiqiladi, tasdiqlanadi va ijro etiladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining 3-moddasida esa ―davlat 
byudjeti‖ iborasi ―davlatning davlat vazifalari va funksiyalarini moliyaviy jihatdan 
ta‘minlash uchun mo‗ljallangan markazlashtirilgan pul jamg‗armasi‖
2
deb 
ta‘riflanadi. Ushbu ta‘rif davlat byudjetining yuqorida sharhlangan moddiy 
tushuncha sifatidagi mazmun-mohiyatiga mos keladi.
―Public budgeting systems‖ nomli qo‗llanmada ―davlat byudjeti nima?‖ deb 
qo‗yilgan savolga ―Sodda qilib ta‘riflaganda, byudjet - bu tashkilotning (masalan, 
oila, korporatsiya, hukumat) moliyaviy holati va kelgusi rejalarini, ya‘ni 
daromadlar, xarajatlar rejasi, maqsadlar va natijalar to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni o‗z 
ichiga oluvchi hujjat yoki hujjatlar yig‗indisi‖
3
, deb ta‘rif berilgan. Retrospektiv 
xarakterga ega bo‗lgan, ya‘ni o‗tgan davr ma‘lumotlarini aks ettirishga asoslangan 
buxgalteriya hisobotidan farqli o‗laroq, (garchi byudjet ishlab chiqilayotganda 
byudjetning o‗tgan davrdagi daromadlari va xarajatlari ijrosining buxgalteriya 
hisobi ma‘lumotlaridan foydalanilsada) byudjet – kelgusida kutilayotgan 
daromadlar, xarajatlar va natijalarni ko‗rsatuvchi perspektiv hujjat hisoblanadi. 
Tarixan, 
byudjet
so`zi charm karmon, hamyon, sumka ma‘nosini anglatgan. 
Xususan, ―Britaniya davlatida Xazina kansleri (Moliya vaziri) hukumatning 
ehtiyojlari va resurslari hajmi aks etgan bayonotini mamlakat parlamentiga charm 
sumkada taqdim etgan va bu hujjat keyinshalik byudjet nomini olgan‖