Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

20.2.Jahon mamlakatlarida davlat byudjetining boshqaruv 
xarajatlarining o„ziga xos xususiyatlari. 
Boshqa mamlakatlarda byudjetlashtirishda byudjet ijrosi hisob-kitoblaridan 
foydalanish odatiy hol
.
Yangi Zellandiyada, 1990-yil o„rtalarida, byudjet ijrosi 
ma‟lumotlarining katta miqdoriga tayanib, resurslarni taqsimlash tizimini 
takomillashtirish zarurligi aytildi. AQSh va ko„pchilik rivojlangan mamlakatlarda 
moliyaviy va fiskal inqiroz 2007-yildagi iqtisodiy inqiroz sababli boshlangan, 
mazkur bobning boshida aytilganidek, ular davlat byudjet ijrosi samaradorligiga 
e‟tiborini qaratdilar. Buyuk Britaniyada mahalliy hukumatlar 1990-yilda ijro 
menejmenti tashabbuslarini boshdan kechirdi. Hukumat tomonidan «Ijroning eng 
yuqori indikatorlari» (the Best Value Performance Indicators) deb nomlangan 
ma‟lumotlar majmui ishlab chiqildi. 2008-yilda «Milliy indikatorlar majmui»
nomli yagona majmua tayyorlandi. 2011-yilda mahalliy hukumatlar uchun
Yagona ma‟lumotlar ro„yxati ko„rib chiqildi. Tadqiqot natijalari shuni
ko„rsatadiki, 
Viktoriya, 
Avstralian 
shtatida 
mahalliy 
hukumat
boshqaruvchilarining 50,0%i byudjet islohotlari orqali rejalashtirish ishlarini 
yaxshi tomonga o„zgartirdilar va 47,0%i resurslarning taqsimlanishiga ta‟sir 
qildi
1
.
Singapurda byudjet ijrosi ma‘lumotlaridan keng foydalanildi va natijaviy 
ko‗rsatkichlarning ahamiyati oshdi. Shunga qaramasdan, Singapur byudjet 
to‗g‗risida qaror qabul qilishda byudjetlashtirish uslubini ishlatayotganda dastur 
ma‘lumotidan to‗g‗ridan-to‗g‗ri foydalanishga va unga byudjet ma‘lumotlarini 
bog‗lashga harakat qilmadi. Kanada, Angliya, va Amerika Qo‗shma Shtatlarda 
hukumatlar tadqiqotlarga ko‗ra, byudjet ijrosi hisobotlaridan strategik rejalashtirish 
va qaror qabul qilishda foydalanilganligi aniqlandi. 
«The OECD Journal on 
Budgeting» jurnali mundarijasini o„rganib chiqib aytish mumkinki, byudjet ijrosini 
baholashni amalga oshirish, byudjetlashtirish, byudjet ijrosi yoki shunga o„xshash 
mavzular Polsha (2011), Turkiya (2010), Litva (2010), Moldava (2010), Xitoy 
(2010) va Fillipin (2010) da ikki yil ichida nashr etilgan maqolalarda mavjud.
2
Avstraliya, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya va Kanadadagi boshqaruv 
sohasidagi islohotlar, jumladan, byudjet islohotlari «Yangi davlat boshqaruvi» (the

1
Robert D. Lee, Jr. Public Budgeting Systems. Ninth Edition. Copyright© 2013 By Jones & Bartlett Learning, Llc, 

An Ascend Learning Company. P: 219
2
Robert D. Lee, Jr. Public Budgeting Systems. Ninth Edition. Copyright© 2013 By Jones & Bartlett Learning, Llc, 
An Ascend Learning Company. P: 219

---

288 
New Public Management ) deb nomlandi. Vaqt o‗tgan sari, bu harakat Evropaga 
tarqaldi, ayniqsa Avstraliya, Germaniya va Shvetsariyada rivojlantirildi. «Yangi 
byudjet boshqaruvi» Amerika Qo‗shma Shtatlariga etib keldi, hatto boshqa 
davlatlarda hech qanday ma‘no-mazmun bermasa ham, «Yangi byudjet 
boshqaruvi» dan foydalanish ko‗paygan yoki kamaygan bo‗lsa ham, Amerika 
Qo‗shma Shtatlari olimlari tomonidan «Yangi byudjet boshqaruvi» nimani 
o‗zgartirishini tushunishga harakat qilindi. Masalan, bahslarga ko‗ra ba‘zi olimlar 
tomonidan «Yangi byudjet boshqaruvi» keraksiz deb e‘lon qilindi. Shu o‗rinda 
aytish kerakki,
«Yangi byudjet boshqaruvi» byudjet islohotlaridan kengroq
tushunchadir. Odatda «Yangi byudjet boshqaruvi» juda ko„p boshqa o„zgarishlar 
va yangiliklarni o„z ichiga oladi, jumladan xususiylashtirishda rahbarlar uchun 
moslashuvchanlikni oshiradi.
1