Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

modellardan
foydalaniladi.
1) Buxgalteriya balansi moddalarini fiksatsiyalash metodi -
bashoratlash davrida 
balansning 
shunday 
moddalariga nisbatan
qoMlaniladiki, ular ma’lum davriylikda o 4zgarishsiz qoladi. Masalan
/
Ustav 
kapitali, 
Qo4shilgan 
kapital, 
Uzoq 
muddatli 
moliyaviy 
qo4yilmalar, Uzoq muddatli majburiyatlar va h.k.
2) Buxgalteriya balansi moddalari orasidagi mutanosiblik metodi. 
Misol uchun, boshqaruv va tijorat xarajatlar ini, to4lovga qabul
qilingan majburiyatlar va h.k.larning sotish hajmiga bog4liqligi. Ayrim 
ko4rsatkichlar mahsulotlami sotish hajmiga emas, 
balki 
ishlab 
chiqarilgan, sotilgan mahsulotlaming ishlab chiqarish xarajatlari 
o4zgarishiga 
bog4liq 
ravishda 
o 4zgaradi. 
Masalan, 
kreditorlik 
majburiyatlarining ortishi, majburiyatlar bo4yicha zaxiralaming tashkil
etilishi kabi.
119

---

3) Regressiv tahiil metodi. Ko‘rsatkichlar orasidagi barqaror 
munosabatlar mavjudligi sharoitida statistik mutanosiblikka asoslangan 
usul hisoblanadi.
4) Ekspert baholash metodi. Murakkab vazifalami hal etishda 
foydalaniladigan usul.
5) Doimiy o‘sish metodi. Alohida koeffitsiyentlaming doimiy o ‘sish 
sur’atlarini belgilash usuli. Masalan uzoq muddatli qarzlar, m a’muriy va 
savdo xarajatlari, belgilangan xarajatlarning boshqa turlarining o ‘sishi. 
K o‘rsatkichlaming o ‘sish sur’atlari o ‘rtacha qiymatlami emas, balki 
murakkab o ‘rtacha yillik o ‘sish sur’atlari darajasida qo‘llanishi kerak.
6) Elementar rejalashtirish metodi. Har bir obyekt uchun 
rejalashtirilgan sxema, rejalar mavjudligi, moliyaviy hisobot maqomini 
tashkil etuvchi shu kabi obyektlar guruhi nazarda tutiladi.
Ushbu metoddan amortizatsiya xarajatlarini bashoratlashda, uzoq 
muddatli qarzlarni qoplashda foydalanish mumkin.
Moliyaviy tahlilning 
modelli tarkibi
quyidagi boiimlardan tashkil 
topadi.
- dastlabki m a’lumotlar bazasi;
- hisob-kitoblar;
- oraliq jadvallar;
- natijalar;
- grafiklar.
Moliyaviy hisobotlarni bashoratlashda har qadamda xo‘jalik 
yurituvchi subyekt rahbariyatining xatti-harakatlarini tanlash zaruriyati 
bilan yuzma-yuz kelishi mumkin va bu tabiiy hoi hisoblanadi.
Agar xo‘jalik yurituvchi subyekt muayyan choralami ko‘rishni 
xohlamasa, o ‘z-o‘zidan holat yanada yomonlashib boraverishi mumkin.
Asosiy jihatlar taqsimlanmagan foydani qayerga yo‘naltirish 
lozimligiga, uzoq muddatli aktivlaming qaysi turlarini olib kelish 
lozimligiga, moliyaviy qo‘yilmalami qayerlarga joylashtirishga, xususiy 
kapitalni o^stirishga qaratilmog‘i lozim.
Bashoratlashdagi eng muhim masalalardan biri bu inflyatsiya 
darajasi bo‘yicha aniq m a’lumotlarga tayanilishi bilan izohlanadi.
120

---