Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Yk=(S/P)*Yk+U
я
Bunda:
Yk-kritik hajm darajasidagi mahsulot hajmi;
U-jami o ‘zgaruvchan xarajatlar;
S-mahsulot birligida o'zgaruvchan xarajat;
P-mahsulot birligini bahosi.
Shuningdek, Kritik hajm darajasida mahsulot ishlab chiqarishni 
quyidagi ifodalar orqali aniqlash ham mumkin.
Qk=U/(P-S)
Qk= (Ух+Ох+о yoki
Qk= M* S +Dx+o
Belgilar izohi:
Qk-kritik hajm darajasidagi mahsulotni miqdoriy birligi;
О ‘x-o4zgaruvchan xarajat;
Dx-doimiy xarajat;
o-nol miqdordagi foyda;
M-mahsulot birligi;
R-mahsulot birligiga o ‘zgaruvchan xarajat.
205

---

C+S+CF<)czgaruvchan xarajatlar+0‘zgarmas xarajatlar+ foyda. 
Bunda foyda miqdori nolga teng deb olinadi. Ya’ni; ishlab chiqarish va 
savdo aylanmasidan olingan daromad to ‘liq, barcha xarajatlarni 
qoplagan holda foydaga ega bo'linmaydi.
t/r
K o‘rsatkichlar
Ishlab chiqarish hajmi, 500
dona
jami
Mahsulot
birligiga
1
Sotishdan sof tushum
375000
750
2
0
‘zgaruvchan
xarajatlar
250000
500
3
Marjinal foyda
125000
250
4
Doimiy xarajatlar
80000
5
Sotishdan yalpi foyda
45000
Zararsizlik nuqtasi, hajmini aniqlash uchun quyidagi bogianishdan 
foydalaniladi:
750x=500x+80000+0;
2 5 0 x = 80000; 
x = 320
Bunda: x — zararsizlik hajmi;
750 * x = 750 * 320 = 240 000 mln so‘m
Zararsizlik nuqtasi (Q P) = Doimiy xarajatlar (TFC) / Marjinal 
foyda normasi (TSM P)
Marjinal foyda usulida kritik hajm darajasini aniqlash:
375 000 mln so‘m — 250 000 mln so‘m = 125 000 mln so‘m 
Marjinal foyda koeffitsiyenti:
125 000 mln so ‘m / 375 000 mln so‘m = 0,33.
Kritik hajm darajasining qiymat ifodasini aniqlash:
80 000 mln so‘m / 0,33 = 240 000 mln so‘m 
Kritik hajm darajasining miqdor ifodasi:
240 000 mln so‘m / 750 ming so4m = 320 sht.
Omilli tahiil.
Kritik hajm darajasidagi mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi birliklar 
qatoriga quyidagilami kiritish mumkin:
- mahsulot birligi bahosini o‘zgarishi;
206

---

- bir birlikka o ‘zgaruvchan xarajatlami o ‘zgarishi:
- doimiy xarajatlami o‘zgarishi.