Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tovarning har xil hayotiylik davri fazasida marketing taktikasi 

 

 

Bozorga chiqish 

bosqichi 

O‘sish 

bosqichi 

Yetuklik 

bosqichi 

Chiqish 

bosqichi 

Tovar Asosiy 

Nomenklatura-

sini kengay-

tirish 

Yangi 

tovarlarni 

bozorga 

kiritish 

Bozordan 

chiqish 

Baho 

Past, aksincha 

yuqori 

Narx oldingi 

fazadagiga 

nisbatan 

baland, yoki 

uning yuqori 

darajasiga mos 

keladi 

Chegirma va 

narxga 

nisbatan 

texnik 

harakatlar 

Talab 

holatiga mos 

keladi 

Sotish 

Tovar tarqatish 

chegaralangan, 

bir segmentda 

konsentratsiya-

langan 

Sotishni tez 

kengaytirish, 

yangi 

segmentlarni 

topish 

Intensiv 

 sotish 

Tovarni 

tanlab 

tarqatish 

Tovarni 

bozorga 

siljitish 

Ancha harakat 

talab etiladi 

Mumkin qadar 

maksimal 

harakat 

Foydaga mos 

ravishda 

harakatning 

kuchsizlanishi 

Tovarni 

bozordan 

chiqarish 

Servis 

Nazorat, mumkin 

qadar 

markazlashtiril-

gan nazorat 

Nazorat, 

mumkin qadar 

markazlash-

tirilmagan 

nazorat 

Servis 

markazi 

tomonidan 

olib 

boriladigan 

nazorat 

Tovarni 

sotish uchun 

yangi 

imkoniyatlar 

yaratish 

maqsadida 

servisdan 

foydalanish 

 

Bu jadval ma’lumotlarini umumlashtirib shunday xulosaga kelish 

mumkinki, firma yoki korxona tovarning turli hayotiylik davri bos-

---

230 

 

qichida ma’lum bir maqsadni ko‘zlagan holda marketing taktikasining u 

yoki bu shaklidan foydalanadi. 

 

9.3. Yangi tovar tushunchasi 

 

Fan-texnika taraqqiyoti natijasida texnologiyalardagi o‘zgarishlar, 

iste’molchilar ehtiyojlari, o‘zaro raqobat tufayli firma ishlab chiqara-

yotgan tovarlari doirasi bilan cheklanib qolmasligi kerak. Iste’molchi 

doimo yangi va takomillashtirilgan tovarlarga talabgor bo‘ladi va 

albatta, raqobatchi firma bu talabni qondirish maqsadida yangi turdagi 

mahsulotni ishlab chiqarish uchun bor kuchini safarbar etadi. Har bir 

firma yangi turdagi tovarlarni ishlab chiqarish bo‘yicha o‘z dasturiga 

ega bo‘lishi kerak. 

Kompaniya yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishni ikki usulda 

yo‘lga qo‘yishi mumkin: 

1. Yangi turdagi tovarlarni chetdan olib o‘zlashtirish. Bunda firma 

boshqa biron firmaning mahsulotini ishlab chiqarish huquqini beruvchi 

litsenziya, patentini sotib oladi. 

2. Yangi turdagi tovarlar o‘z imkoniyatlarini ishga solgan holda, o‘z 

kuchi bilan dunyoga keltiriladi. Bunda firma yangi turdagi tovarlarni 

ishlab chiqarish bo‘yicha tadqiqot va izlanishlar bo‘limini tashkil etadi. 

Xo‘sh, yangi turdagi tovarlar iste’molchilarning ehtiyojlarini qon-

dirish uchun ishlab chiqarilsada, nega muvaffaqiyatsizlikka uchraydi? 

Buning oqibatlari turlicha bo‘lishi mumkin. Firma rahbari o‘ziga yoqqan 

biron yangi turdagi tovar g‘oyasini marketing tadqiqotlari natijalari 

salbiy bo‘lsa ham ilgari suradi va natijada zarar ko‘radi. Yoki yangi 

tovar haqidagi g‘oyaning o‘zi qiziqarli, lekin bu tovarga bo‘lgan bozor 

talabi keragidan ortiqcha hajmda belgilanadi. Oqibatda yangi turdagi 

tovar talabdan ortiq ishlab chiqariladi va hech kimga kerak bo‘lmaydi. 

Boshqa bir holatni olaylik: tovar g‘oyasi ham a’lo, lekin uning namuna-

sini yaratish jarayonida tovar konstruksiyasi talab darajasida bo‘lmay 

qoladi. Bunday tovar ham bozorda kasod bo‘ladi. Yana bir boshqa 

holatni faraz qilaylik, g‘oya juda yaxshi o‘ylangan, tovar namunasi 

sinovlardan yaxshi o‘tgan, marketing hisoblari bo‘yicha bu mahsulot 

foyda keltirishi kerak. Lekin natija firma o‘ylagandek bo‘lmaydi. Bunga 

sabab ushbu yangi tovar reklamasi yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan, tovarning 

iste’molchi uchun qiziqarli bo‘lgan xususiyatlari bo‘rttirib ko‘rsatilgan. 

Yangi tovarning reklamasi muvaffaqiyatsiz chiqishi, bozorda kerakli 

---

231 

 

xususiyatlari ko‘rsatila olinmagandan tashqari tovar narxining balandligi 

ham ushbu tovarni xaridorgir qilmasligi mumkin. Bundan tashqari yangi 

turdagi tovarni ishlab chiqarishda mo‘ljallangandan ortiqroq sarf-xarajat 

bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida, agar tovar bozorda talab qilinmasa, 

ko‘riladigan zarar ham ortishini bildiradi. Ba’zan yangi turdagi tovar 

ishlab chiqarish bosqichlari juda silliq ketayotganida, raqobatchi firma 

undan ham sifatliroq tovar ishlab chiqarib, zarar keltirishi mumkin. 

Shunday qilib, firma oldida tanlash uchun ikki yo‘l turadi, bir tomondan, 

yangi turdagi tovarlarni ishlab chiqarish o‘ta zarur, ikkinchi tomondan, 

yangi tovar imkoniyatining muvaffaqiyati qil ustida turadi. Bunday 

murakkab va og‘ir masalani hal etish usullaridan biri shuki, firma yangi 

turdagi tovarlarni o‘ylab topish, amalga oshirish ishlarini doimo, 

izchillik bilan, o‘z maqsadiga yo‘naltirilgan holda olib borishi kerak. 

Ya’ni firma bozori chaqqon tovarlarni ishlab chiqarish bilan birga yangi 

tovarlarni dunyoga keltirish borasida uzluksiz izlanishlar olib borishi 

kerak.  

Yangi turdagi tovarlarni ishlab chiqarish quyidagi 8 ta bosqichdan 

o‘tadi: