|
Raqobatchilar tahlili.
Bu bo‘limda potensial hamkorlar va
investorlarga rejalashtirilayotgan tovar borib tushishi kerak bo‘lgan
bozordagi barcha raqobatlar haqida axborotlar ko‘rsatilishi zarur.
Marketing dasturi (biznes-reja) mualliflari quyidagi savollarga aniq
javob bera olishlari lozim:
−
O‘xshash tovarlarning eng yirik ishlab chiqaruvchisi kim?
−
Ularning savdo hajmi, daromadlar, yangi modellarni joriy etish,
texnik servislar borasidagi ishlari qanday bormoqda?
−
Ular o‘z mahsulotlari reklamasiga ko‘p e’tibor va mablag‘
sarflashayaptimi?
−
Ularning mahsulotlari o‘zida nimalarni ifodalaydi: asosiy
tavsiflar, sifat, dizayn darajasi, xaridorlarning fikri?
−
Raqobatchilar mahsulotlariga narx darajasi qanday? Ularning,
umumiy tomondan bo‘lsa ham, narx siyosati qanday?
Bu savollarga javob bera borib, biznes-reja tuzishda jiddiy xatoga
yo‘l qo‘yishdan, haqiqatni bo‘yab ko‘rsatishdan: raqobatchilar
muvaffaqiyatlari haqida nimanidir aytmay qo‘ya qolish yoki shunchaki,
yo‘l-yo‘lakay aytib o‘tish, lekin ularning real yoki mavjud
kamchiliklarni bo‘yab ko‘rsatish kabilardan ehtiyot bo‘lish kerak. Biron-
bir tashkilotdan kredit olib, raqobatchilar holatini to‘g‘ri baholay olmay,
tadbirkor zararga “tushib qoladi”. Bunda kreditor ham pulidan ayriladi,
biznesmen esa yomon rahbar, degan nomni oladi. Tabiiyki, shundan
keyin uning yangi kredit yoki investitsiyalar olishga umuman imkoniyati
qolmaydi yoki ancha qimmatga oladi. Shuning uchun raqobatchilarni
imkon qadar obyektiv baholamoq zarur. Ulardan qo‘rqish emas, ularning
strategiyalari yoki tovarlaridagi muvaffaqiyatga erishish uchun real
imkoniyat ochadigan sifatli xarakteristikalarini, to‘ldirilishi lozim bo‘l-
116
gan bo‘sh joylarni ko‘rsatish kerak. Ana shunda investorlarning hurmati
va mablag‘ olish uchun yuqori imkoniyatlar kafolatlangan bo‘ladi.
Mamlakatimiz va ayniqsa, xorijiy kompaniyalar bilan raqobat kurashida
mamlakatimiz korxonalari qo‘lbola reseptlar va yoshini yashab bo‘lgan
(eskirgan) tasavvurlarga emas, raqobat strategiyalarining xalqaro
amaliyotida sinovdan o‘tgan, shu jumladan, birinchi navbatda professor
Porter taklif qilgan: xarajatlarda yetakchilik, ixtisoslashuv
(defferensiatsiya), fokuslash (bir joyga jamlash)ga murojaat qilishlari
kerak. Bitta bozorda harakatlanadigan firmalarning tarmoqlar ichidagi
raqobatlarida raqobat strategiyalarining to‘rttasidan bittasini tanlash
lozim: kommutantlar, patiyentlar, violentlar, eksplerentlar.
Shu bilan birga, agar jiddiy harakat qilinsa, o‘zining eng kuchli
xorijiy firmalar bilan ham kurashda raqobatbardoshligini ta’minlay
olishi mumkin. Marketing haqidagi kitoblardan birida metall buyumlar
ishlab chiqaruvchi yirik hind firmasining qiziqarli tarixi tariflangan. U
kutilmaganda Hindistonga xuddi uning tovariga o‘xshash tovar eksport
qila boshlagan, shu bilan birga, bozorni mavh etishning narxga oid
raqobatini tanlab, tovarlarini hindlarning narxidan 15% arzonga taklif
qila boshlagan yapon firmasi bilan raqobatga duch keldi. Avvaliga hind
firmasi ham o‘z mijozlarini yo‘qotmaslik uchun mahsulotlari narxini
15%ga arzonlashtirishdan boshqa tijorat taktikasini topa olmadi. Biroq
yaponlar shu zahoti mahsulotlari narxini yana 15% ga pasaytirdi, bunda
esa hind firmasi ularni “quvlay” olmadi, chunki bu darajada yuqori
ishlab chiqarish samaradorligiga ega emas edilar. O‘yinda go‘yoki ular
yutqazgan edilar. Biroq ana shunda hind firmasi rahbarlari harakatga
tushib qoldilar va nihoyat, muqobil raqobat strategiyasini qidira
boshladilar. Bu strategiya narxga oid emas, keng ma’noda anglanadigan
sifat raqobati bo‘lib chiqdi. Gap shundaki, hind firmasining yaponiyalik
raqobatchilari oldida ikkita jiddiy ustuvorligi bor edi. Birinchidan, ular
o‘zlarida ishlab chiqariladigan tovarlarini yetkazib berishni dengiz
ortidagi raqobatchilariga nisbatan tezroq amalga oshira oladilar,
yaponlar esa tovarlarini dengiz orqali olib kelar, ularning kelishi
Hindistonga keladigan kemalar jadvaliga bog‘liq, chunki ularni
saqlaydigan omborlari ham yo‘q edi. Ikkinchidan esa hindlar mamlakat
ichkarisida metall buyumlarning har qanday kichik partiyasini ham
yetakazib bera olar, ularni korxonalarda yoki xususiy omborxonalarda
shakllantirish imkoniga ega edilar. Yaponlar esa omborlari yo‘qligidan
ancha yirik standart partiyalarni sotishga urinar, ularning tovarlarini
xaridorlarga yetkazib beruvchi og‘ir yuk ko‘taruvchi kemalardan
117
foydalanishardi.Tezkorlik va yetkazib berishning kichik partiyalardaligi
shunchalik ahamiyatli ekanki, hatto yapon tovarlariga taqqoslaganda
hindlar uchun ancha yuqori narx darajasini ham oqlaydi. Natijada hind
firmasi nafaqat yaponlar bilan raqobat kurashiga chiqadi, shuningdek,
o‘z savdo hajmini ham oshiradi. Shuning uchun raqobatchilar faoliyatini
tahlil qila borib, faqat ko‘zga tez tashlanadigan parametrlar – narx va
asosiy sifat xarakteristikalari bilan cheklanmasdan, xaridorlarga ta’sir
o‘tkazuvchi hamma omillarni hisobga olish, shuningdek, bo‘lg‘usi
mijozlaringiz uchun nimalar muhimligini anglash va bu ehtiyojlarni o‘z
ishingiz uchun katta foyda bilan iloji boricha tezroq qondirishga
urinishingiz lozim.
Marketing dasturida tanlangan strategiyalar va ularning aniq
qo‘llanishi tariflangan bo‘lishi kerak. Raqobat strategiyasi tanlangach,
tadbirkor qator qarorlar qabul qilishi lozim.
Tanlangan strategiyani qanday qilib yaxshiroq realizatsiya qilish
mumkin?
Strategiyalarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy
struktura qanday bo‘lishi kerak?
An’anaviy bozordan ketish kerakmi (agar gap faoliyat ko‘rsatayot-
gan korxona haqida bo‘lsa)?
Firmaning joriy raqobat pozitsiyasini o‘zgartirmasdan foydani
oshirish mumkinmi (bu ham avvaldan ishlab kelayotgan korxonaga oid
savol)?
Agar tadbirkor o‘z strategiyasini o‘zgartirishga jiddiy qaror qilgan
bo‘lsa yoki endigina raqobatli bozorga chiqib kelayotgan bo‘lsa, u
raqobatning ehtimoliy javob harakatlarini ko‘zda tutishi kerak:
1.
Javob harakatlarining mavjudlik darajasi.
2.
Ularning firmaga ta’sir etish ehtimoli.
3.
Bu qachon yuz berishi mumkin?
4.
U qanchalik tajovuzkor bo‘ladi?
5.
O‘ta tajovuzkorona ta’sir etishlardan chetga chiqish imkoniyati
bormi?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
