Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

                                            Eksport narxlar indeksi                   Ei 

Savdo sharoiti indeksi = ---------------------------------------- 100  =     ----- 100 

                                         Import narxlar indeksi                      Ii 

 

Indeksning  o’sishi  (masalan,  100  dan  105  gacha)  savdo  sharoitlarining 

yaxshilanayotganligini  ko’rsatadi.  Ya’ni,  ushbu  miqdordagi  importga  hisob-kitob 

qilish uchun undan kam miqdorda eksport talab etiladi.  

Amaliyotda  savdo  sharoiti,  birinchidan,  tovarlar  bahosi  o’zgarishi  hisobiga, 

unga bo’lgan talabning oshishi yoki kamayishiga bog’liq. Ayrim  mahsulot ishlab 

chiqaruvchilar (masalan, neft va neft mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar) narxlarda 

bo’layotgan o’zgarishlarga qaramay, katta yutuqlarga erishadilar.  

Ikkinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqaruvchilar yoki etkazib beruvchilarning 

bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) bog’liq bo’ladi.  

Uchinchidan,  savdo  sharoiti  ishlab  chiqarish  sharoitlari  yoki  mahsulotlar 

iste’molidagi o’zgarishlarga qarab o’zgaradi.  

Savdo  sharoiti  indeksi  mamlakatning  xalqaro  savdodagi    holati  to’g’risida 

ma’lumotlar  bersada,  ko’pgina  kamchiliklardan  xoli  emas.  Ularning  eng 

asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan mahsulotlar 

miqdorini  hisobga  olmaydi.  Boshqacha  aytganda,  savdo  sharoiti  yaxshilanishi  

eksport  hajmi  qisqarishi  va  import  hajmi  oshishiga  olib  keladi.  Bu  esa  to’lov 

balansini yomonlashtiradi. 

---

A.  Smit  va  D.  Rikardo  nazariyasida  ishlab  chiqarishga  ta’sir  qiladigan  eng 

asosiy  omil  mehnat  hisoblangan.  Mahsulotlar  narxi  esa  ishlab  chiqarish 

xarajatlariga bog’liq. 

Keyingi tadqiqotlar ishlab chiqarishda asosiy omillar sifatida er, kapital kabi 

omillardan  foyda  olish  imkoniyatini  hisobga  olgan.  Agarda,  mehnatning  bozor 

bahosi ish haqi sifatida gavdalansa, kapitalning bahosi foiz stavkalari ko’rinishida, 

erning bahosi renta miqdorida aniqlangan.