Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Zararni  qoplash  usullari. 

Delikt  majburiyatlari  uchun  umuman 

fuqarolik-huquqiy javobgarlik uchun yetkazilgan zararni  qoplash usullari 

muhim ahamiyat kasb etadi. Birinchi navbatda yetkazilgan zararni qoplash 

usullarini belgilash jabrlanuvchiga qaysidir ma’noda  «yupanch»  vazifasini 

bajaradi.  Chunki,  aynan  zararni  qoplash  usullarini  tanlash  orqali 

jabrlanuvchi  qaysidir  ma’noda  o'zi  uchun  adolat  qaror  topishini,  o'zi 

tanlagan  asoslarda  haqiqat  qaror-  topayotganligini  anglashi  mumkin.

Ta’kidlash  lozimki,  zararni  qoplash  usullarini  belgilash  fuqarolik- 

huquqiy javobgarlikning o'ziga xos xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Zero, 

yuridik  javobgarlikning  boshqa  turlarida  jabrlanuvchi  huquqbuzarga 

nisbatan  javobgarlikning  u  yoki  bu  chorasini  belgilash  huquqiga  ega 

boimaydi.  Fuqarolik-huquqiy  javobgarlikda  jabrlanuvchiga  nisbatan 

bunday imkoniyatning berilishi fuqarolik-huquqiy javobgarlikning mulkiy 

ko'rinishda  boiishi  va  yetkazilgan  zararni  qoplashni  talab  qilish  ham 

subyektif  fuqarolik  huquqi  ekanligi  bilan  belgilanadi.

FKning  1003-moddasiga  muvofiq,  sud  zarami  qoplash  to'g'risidagi 

talabni qanoatlantirar ekan,  ish holatlariga muvofiq  ravishda,  yetkazilgan 

zarar  uchun javobgar shaxsga  zararni  aslicha  qoplash  (o'shanday turdagi 

va  sifatdagi  ashyoni  taqdim  etish,  shikastlangan  ashyoni  tuzatish  va 

hokazo)  yoki  yetkazilgan  zarami  to'lash  majburiyatini  yuklaydi.

Yetkazilgan  zararni  qoplash  usullari  FKning  1003  moddasida  ikkiga 

boiinadi:

-  zararni  aslicha  qoplash;

-  yetkazilgan  zararni  to'lash.

Umumiy  m a’noda  sud  zararni  qoplash  to'g'risid agi  talabni 

qondirishda  zarar  miqdorini  pul  summasi  ko'rinishida  belgilashi  ham 

mumkin.  Biroq,  ish  holatlariga  ko'ra  huquqbuzarning  huquqqa  xilof 

harakati  natijasida jabrlanuvchiga  tegishli mol-mulk  shikastlangan  boisa 

yoki  uning  mol-mulki  nobud  boigan  boisa,  jabrlanuvchi  shikastlangan 

mol-mulk  huquqbuzar  hisobidan  tuzatilishini  yoki  nobud  boigan  mol- 

mulk  o'rniga  aynan  shunday  ashyoni  taqdim  etishni  talab  etishga  haqli 

boiadi.  Bunday  vaziyatda  huquqbuzar  ashyoni  natura  holida  taqdim 

etishni  rad  etishga  haqli  boimaydi.

Yetkazilgan zarami to'lashda  esa,  huquqbuzar FKning  14-moddasiga 

muvofiq,  haqiqiy  zarar,  boy  berilgan  foyda  va  ma’naviy  zararni  to'lashi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lozim  boiadi.  Bunday  zararlar  jumlasiga  mol-mulkning  shikastlanishi 

yoki  fuqaroning  sogiigi  va  hayotiga  yetkazilgan  zarar,  fuqaroning  ish 

haqi,  fu qarolik-h u qu qiy  shartnomalardan  oladigan  daromadlari, 

mualliflik  haqi  va  boshqa  daromadalari  ham  kiradi.