Toshkent davlat iqtisodiyot

Tekshirishning organaleptik usullari. Mahsulotlarni sifatini organaleptik jihatdan tekshirish usuli tovarga sezgi organlari yordamida baho berishdan iboratdir. Mahsulotni ko’rish, hidlash, ushlab ko’rish, mazasini tatib ko’rish, quloq solib ko’rish va boshqalar. Organaleptik usullar ma’lum darajada sub’ektiv usuldir. Organaleptik usulda tekshiruvchilardagi sezgi organlari ayrim shaxslarda bir darajada bo’lmaydi. Shunday qilib, bir mahsulot sifatiga turli kishilar har xil baho berishlari mumkin. Biroq mahsulotga organaleptik jihatdan baho beruvchi ekspertlar o’zlarining tajribalari va mahoratlari tufayli mahsulot sifatiga bergan baholarida iloji boricha oz farq bo’lishiga erishadilar. Ammo ekspertizaning bu kamchiliklariga qaramasdan, shuni nazarda tutish kerakki, insonni sezgi organlari mahsulotning boshqa tekshirish usullari bilan aniqlab bo’lmaydigan o’ziga xos xushbo’y va ta’m xususiyatlarini seza oladi. Odatda organaleptik jihatdan baho berishda ba’zi qo’shimcha fizik-ximiyaviy tekshirishlar ham o’tkaziladi. Mahsulotlarga organaleptik jihatdan baho berishning bir necha usullari bo’lib, ular taqqoslab baho berish, ball bilan baholash usuli, izchillik usuli va boshqa bir modda ko’shib suyuqlashtirish usulidan iborat.
Mahsulotlarga taqqoslab baho berish usuli. Tekshirilayotgan mahsulotni shu mahsulot etalonlariga (standart namunalariga) taqqoslashga asoslangan. Bu usulning kamchiliklaridan biri shuki, bunda mahsulotlarning biologik jihatdan aktivligi tufayli standart namunalarini ko’p saqlab bo’lmaydi va almashtirib turishga to’g’ri keladi. Bu esa baho berishdagi aniqlikni pasaytiradi. Mahsulotga absolyut ravishda baho berilganda etalon tanlab olish ham ta’sir qiladi, chunki unga o’rtacha namuna sifatida turli vaqtda olingan mahsulot bir-biridan farq qilishi mumkin.
Ball ko’rsatkichi bilan baho berish. Bu ball belgilari bilan ifodalanadi. Oziq-ovqat mahsulotlari sifatini muntazam ravishda tekshirib borish va baho berish uchun juda ko’p ball ko’rsatkichlari bor. Mahsulotlarga ball bilan baho berishda ballarning umumiy soni ko’rsatkichlari bo’yicha bo’linadi. Masalan: sariyog’’ga beriladigan baho 5 ta ko’rsatkich bo’yicha o’tkaziladi: ta’mi va hidi bo’yicha, konsistenstiyasi bo’yicha, qayta ishlangani va tashqi ko’rinishi bo’yicha, rangi bo’yicha, tuzilishi va o’rab-joylanishi bo’yicha. Bu ko’rsatkichlar ichida eng muhim ahamiyatga ega bo’lganlari – yog’ning ta’mi va hididir. Bu ko’rsatkichlarga odatda 50 ball ajratiladi. So’ngra yog’ konsistenstiyasi, qayta ishlanishi va o’rab-joylanishiga 25 ball, rangiga 5 ball, sifatiga 10 ball va o’rab- joylanishiga 10 ball beriladi.
Mahsulotda yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan har bir illat va kamchilik tegishli ball bilan baholanadi va shu ko’rsatkich uchun belgilangan umumiy ball sonidan olib tashlanadi. Shunday qilib mahsulotga baho berayo’tgan ekspert aslida faqat shu tovarda qandaydir nuqson va kamchilik borligini aniqlaydi. So’ngra u standartdagi maxsus jadvaldan qancha ballni olib tashlashi kerakligini topadi. Bu usul ekspertlar ishini osonlashtiradi va ma’lum darajada baho berishdagi sub’ektivlikka yo’l qo’ymaydi.