Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

 
7.2.Innovatsiyalarga talab va potensial sanoat iste’moli tahlili 
 
Marketing  tadqiqotining  maqsadi  –  uni  bozorda  taklif  etiladigan  dastlabki 
paytda  ushbu  korxonaning  yangi  mahsulotga  patent  yoki  boshqa  vaqtinchalik 
monopoliyasi  tufayli  bir  vaqtning  o‘zida  korxona  mahsulotiga  talab  ham  bo‘ladigan 
yangi  mahsulotga  talabni  bashorat  qilishdir.  Bu  qatorga  mahsulot  sifatini 
yaxshilaydigan, 
uning 
yangi 
modifikatsiyasini 
yaratadigan 
texnologik 
innovatsiyalarni ham kiritish mumkin. 

---

108 
 
Innovatsiyalar  bozoridagi  marketing  tadqiqotlari  muayyan  bozor  segmentlarida 
(belgilangan segment hosil qiluvchi alomatlarga ega bo‘lgan iste’molchilar guruhlari 
ichida)  mahsulotga  mavjud  talabni  baholash  va  kelajakdagi  talab  dinamikasini 
bashorat qilishga yo‘naltiriladi. 
Bunda  ushbu  talabning  sig‘imini  ham,  narx  bo‘yicha  moslashuvchanligini  ham 
baholash  zarur.  SHuningdek,  mahsulot  uchun  maqsadli  bo‘lgan  bozor  segmentidagi 
iste’molchilar daromadlari bilan  mahsulotga har bir narxda uning ehtimoliy iste’mol 
miqdori  o‘rtasidagi  bog‘liqlikni  baholash  ham  maqsadga  muvofiq.  Bunday  baholash 
mahsulotning  maqsadli  iste’molchilari  daromadlari  o‘zgarishidagi  tendensiyalarni 
bashorat  qilish  asosida  mahsulotga  talabni  bashorat  qilish  imkonini  beradi.  Kelgusi 
davrdagi  ehtimoliy  talab  hajmi,  bozor  salohiyati  va  ko‘lami  haqidagi  har  qanday 
taxminlar  bozor  bashoratlari  deb  ataladi  va  ularni  tuzish  uchun  matematik  va 
nomatematik modellar foydalaniladi. 
G‘arb mamlakatlari iqtisodchilari tomonidan ishlab chiqilgan talabni o‘lchash va 
bashorat  qilish  matematik  modellari  iste’molchilarning  turli  markalar  tanlashini 
nazarda  tutadi.  Innovatsion  tovar  hollarida  bunday  modellar  ishlab  chiqishning 
qiyinligi  statistika  axborotlarining  yo‘q  ekanligidan  iborat.  Lekin  shunga  qaramay, 
innovatsion  marketing  texnologiyalariga  e’tibor  katta  ekanligi  tufayli  g‘arb 
adabiyotlarida «birlamchi» talab hajmini o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar paydo bo‘ldi.  
Marketologlar  har  bir  omilli  belgi  –  tahlil  yo‘nalishi:  masalan,  yangi 
mahsulotning  hayotiylik  davri,  yangi  mahsulotni  iste’molchilarga  taqsimlash,  uni 
sotishning  rejalashtirilgan  kanali  va  h.k.  bo‘yicha  tuziladigan  maxsus  jadvallar 
yordamida o‘tkaziladigan talabni strukturali tahlil qilishga murojaat qiladilar. Bunday 
jadvallar  tezkor  boshqaruv  qarori  qabul  qilish  vositasi  bo‘lib  xizmat  qiladi  hamda 
omillarning  talab  hajmi  va  xarakteriga  ta’sirini  yanada  chuqurroq  tahlil  qilish  uchun 
asos sanaladi. 
Nomatematik modellar qatoriga quyidagilar kiradi: 
Iste’molchilarning  mulohazalari  bo‘yicha  bashorat  qilish  usuli.  Bashorat 
iste’molchilarning  shunga  o‘xshash  iste’mol  xususiyatlariga  ega  tovarni  sotib  olishi 
yoki  sotib  olmasligi,  qachon  va  qanday  miqdorda  xarid  qilishi  haqidagi  savollarga 

---

109 
 
bergan javoblarini umumlashtirish asosida amalga oshiriladi.