Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

6.3-rasm. Tovarning hayotiylik davri tezlashuvi
17
 
 
Tovar raqobatbardoshligi 
Tovarni xarid qilish jarayonida tanlovni amalga oshirar ekan, xaridor bu tovarni 
mazkur  bozordagi  unga  o‘xshash  bo‘lgan  boshqa  tovarlardan  ajratib  turuvchi 
xislatlarini  belgilab  beradi.  Aynan  shu  tovarni  sotib  olar  ekan,  xaridor  shu  tariqa 
uning  jozibadorligini,  o‘zining  muayyan  ehtiyojini  qondirish  darajasini  hamda  bu 
tovarni  sotib  olish  va  undan  foydalanish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xarajatlarga  tayyorlik 
darajasini baholaydi. 
Xaridorning  muayyan  ehtiyojlarini  qondirishda  raqobatchi  tovarlarga  nisbatan 
uning  ustunligini  ta’minlovchi  sifat  va  qiymat  tavsifnomalari  yig‘indisi  tovarning 
raqobatbardoshlik darajasini belgilab beradi. 
                                                
17
Абдухалилова Л.Т. Интернет маркетинг. –Т.: ТДИУ, 2011. 265 б. 
 
Sotuv hajmi 
Vaqt  

---

93 
 
Elektron  tijoratning  rivojlanishi,  bozorlarning  globallashuv  tendensiyalari 
kuchayishi  raqobatni  kuchaytiruvchi  manbalardan  biri  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Uning 
o‘sishi  korxonalar  oldiga  o‘z  tovarlari  raqobatbardoshligini  oshirish,  ularning 
raqobatli ustunligini yaratish vazifasini qo‘yadi. 
Ustunlik  taqqoslagandan  seziladi,  shuning  uchun  nisbiy  tavsifnoma  hisoblanadi 
va  turli  omillar  bilan  izohlanadi.  Ustunlik  omillarini  ikkita  keng  toifaga  taqsimlash 
mumkin  —  tashqi  va  ichki  raqobatli  ustunlik  -  ular  tovar  va  firmaning  o‘z 
raqobatchilari bilan kurashish qobiliyatini tavsiflaydi. 
Tashqi  raqobatli  ustunlik  tovarning  «bozor  kuchi»ni  aks  ettiradi.  Bu  kuch  uni 
raqobatchilarga  nisbatan  qimmatroq  narxda  sotish  va  unga  o‘xshash  boshqa 
tovarlardan  norozi  xaridorlar  ehtiyojlarini  qondirish  imkoniyatini  asoslab  beradi. 
Ichki  raqobatli  ustunlik  esa  tovar  tannarxi  raqobatchilarga  nisbatan  pastroq  bo‘lib, 
mahsuldorlik yuqoriligi va ishlab chiqarish xarajatlaridagi ustunlikka asoslanadi. 
Shunday qilib, tovar raqobatbardoshligi uning iste’molchilar uchun jozibadorlik 
darajasi  sifatida  ko‘rib  chiqilishi  mumkin  bo‘lib,  bu  ularning  bir  qator  talablari 
majmuini  qondirish  imkoniyatini  belgilab  beradi.  Xaridor  tovardan  foydalanish 
natijasida undan olinuvchi foydali samarani va uni sotib olish va ekspluatatsiya qilish 
bilan  bog‘liq  xarajatlarni  baholar  ekan,  tovarni  tanlab  olishni  asoslab  beradi.  SHu 
sababdan  tovar  raqobatbardoshligi  iste’molchi  tomonidan  tovar  narxi,  sifati  va  unga 
ko‘rsatiladigan  servis  darajasini  taqqoslash  yo‘li  bilan  aniqlanadi.  Tovarning 
marketing muhiti kabi ko‘rsatkich ham taqqoslanishi lozim. 
Tovarning  raqobatbardoshlik  va  jozibadorlik  omillarini  aks  ettiruvchi  tasnifiy 
sxemani  narx  —  sifat  —  servis  —  marketing  muhiti  zanjiri  sifatida  ifodalash  
mumkin (6.1-jadval).